Op sociale media, voornamelijk op Twitter, betreuren twitteraars dat ze weldra geen memes meer zullen kunnen zien in de Europese Unie. Op Facebook wordt opgeroepen om deel te nemen aan een mars voor het behoud van memes . Aanleiding is de recente goedkeuring van de nieuwe richtlijnen rond het Europese digitale auteursrecht, met de artikels 11 en 13 voorop. Twitteraars vrezen dat de Europese Unie de internetvrijheid wil beperken, en dat het maken en delen van memes binnenkort verboden wordt.
Eerst en vooral: memes worden niet verboden. Maar de nieuwe regels kunnen wél gevolgen hebben voor de individuele gebruiker. In februari kwamen het Europees Parlement, de Europese Commissie en de lidstaten tot een eerste akkoord over een toekomstige hervorming van het digitale auteursrecht. Op 26 maart 2019 keurde het Europees Parlement vervolgens een definitieve beslissing goed. Die beslissing roept veel controverse op. In artikel 11 en 13 staat dat platformen als Google, YouTube en sociale media voortaan moeten betalen als hun gebruikers content (filmpjes, muziek, foto’s, …) uploaden die auteursrechtelijk beschermd zijn. De producenten van die content krijgen in dat geval een vergoeding. Bovendien moeten de producenten hun uitdrukkelijke toestemming geven om de content te delen. Als gebruikers toch content uploaden waarvoor ze geen toestemming hebben, moeten de platformen nu zelf die content detecteren en die vervolgens verwijderen. De platformen moeten filteren in het materiaal dat hun gebruikers online zetten. Indien ze dat niet doen, riskeren ze boetes.
Memes maken vaak gebruik maken van stockfoto’s en muziek en scènes uit films en series, die eigenlijk auteursrechtelijk beschermd zijn. Door de aanpassing van het auteursrecht, moeten de sociale netwerksites controleren of de auteur zijn toestemming geeft voor publicatie of niet. Indien nodig, moeten ze worden verwijderd. De vrees is dat het maken en delen van memes in Europa verboden zal worden, zoniet onmogelijk gemaakt.
Waarom komt deze aanpassing er? Door de nieuwe akkoorden die de platformen en producenten zullen kunnen sluiten, worden de advertentie-inkomsten voortaan anders verdeeld. De platformen zoals YouTube en sociale media verdienen namelijk reclame-inkomsten aan elk filmpje of elk bericht dat hun gebruikers online plaatsen. Hoe meer er op het bericht of de video wordt geklikt, hoe hoger die inkomsten voor het platform. In het huidige systeem verdienen de platformen dus geld aan het materiaal dat hun gebruikers zonder toestemming online zetten, maar verdienen de eigenlijke auteurs er ondanks hun auteursrechten niets aan. In het nieuwe systeem zullen de artiesten, producers, fotografen … telkens een vergoeding krijgen indien iemand hun creaties uploadt of deelt.
De bewering dat memes helemaal van het Europese internet zullen verdwijnen, klopt dus niet, maar ze uploaden zal waarschijnlijk moeilijker worden. Olivier Maeterlinck, woordvoerder van auteursrechtenorganisatie Sabam: “De hele heisa berust op een misverstand dat is ontstaan in een lobbycampagne van onder andere Google en YouTube. Ze wilden de artikels 11 en vooral 13, tegenhouden en stelden de nieuwe richtlijnen voor als een vorm van internetcensuur, een beperking van de digitale vrijheid, terwijl het enkel om een uploadfilter gaat”.
Volgens Maeterlinck is de grootste verandering in het digitale auteursrecht een verschuiving van de verantwoordelijkheid voor de geüploade content . Waar die verantwoordelijkheid nu nog bij de individuele gebruikers van sociale media of YouTube ligt, ligt die in de toekomst bij de platformen zelf.
Wat betekent dat nu voor de gebruikers? Volgens Maeterlinck houdt de komst van artikel 11 en 13 niet alleen een positieve verandering in voor de auteurs, maar ook voor de gebruikers. “De consument kan blijven doen wat hij wil, alleen heeft die nu volledige rechtszekerheid: vervolging van de gebruiker zal niet meer kunnen. Hij is namelijk niet degene die verdient aan de auteursrechtelijk beschermde content . Behalve dat zal er niet zoveel veranderen voor de gebruiker”, aldus Maeterlinck.
Matthias Dobbelaere-Welvaert, stichter van het kantoor DeJuristen, ziet voor de gebruikers echter nauwelijks verbetering door de nieuwe richtlijnen. Zijn bedrijf specialiseert zich onder meer in ICT-recht en de rechten rond intellectuele eigendom. Zo voorspelt hij dat het internet een minder diverse plek zal worden: “De nieuwe regels zijn uiteraard positief voor de auteurs die nu een grotere vergoeding zullen krijgen, maar voor de gebruikers zie ik eigenlijk bijna geen verbetering”, zegt Dobbelaere-Welvaert. “De uploadfilters zullen dure systemen zijn, en ze zullen voornamelijk werken via artificiële intelligentie, want het is onbegonnen werk om alle Europese berichten en uploads manueel te controleren. Daarnaast is het ook mogelijk dat fake news ons gemakkelijker zal bereiken. Telkens er bijvoorbeeld een link wordt gepost naar officiële nieuwskanalen, zal het platform waarop die link verschijnt, daarvoor moeten betalen. Doet het dat niet, dan krijgt het platform flinke boetes. Vele websites, zoals bijvoorbeeld Google, zullen dat mogelijk gaan vermijden door minder links te genereren naar die officiële websites. Kleinere websites die fake news verspreiden, zitten niet in met die ‘link tax’ en gaan die vergoeding dan ook minder snel opeisen dan de officiële nieuwskanalen.”
Wat het gebruik van memes betreft, ziet Dobbelaere-Welvaert weinig problemen: “Het is niet zo dat het gebruik van memes verboden wordt. Wat wel een invloed kan hebben op memes, is de gebruikte uploadfilter. Aangezien de platformen grote boetes willen vermijden, zullen ze hun filters waarschijnlijk heel streng maken. Memes en parodieën op content zullen dus niet verdwijnen, maar het kan wel moeilijker worden om ze online te plaatsen.”
Het zal nog wel een tijd duren voor die nieuwe richtlijnen rond digitaal auteursrecht van kracht worden. De lidstaten van de Europese Unie moeten die nog omzetten in de eigen, nationale wetgeving. Volgens Maeterlinck hebben ze daar meestal 18 maanden tot 2 jaar de tijd voor, waardoor de aanpassing ten vroegste begin 2021 in de Belgische wetgeving zal worden opgenomen.
Conclusie
De gebruikers van platformen als YouTube en sociale media kunnen hun filmpjes, foto’s, muziek en
memes
blijven maken en verspreiden, op voorwaarde dat er daarvoor een akkoord bestaat tussen het platform en de oorspronkelijke auteur.. Juridisch gezien verandert voor de internetgebruikers enkel de verantwoordelijkheid: zij riskeren geen vervolging meer, het platform voortaan wel. Wat de individuele internetgebruikers wel zullen merken, is dat ze moeilijker berichten zullen kunnen posten als er auteursrechtelijk beschermd materiaal tussen zit. Hoewel
memes
dus niet zullen verdwijnen, zullen ze wel moeilijker online geraken. Daar wordt de vrijheid dus wel ingeperkt.
Geraadpleegde Bronnen
Auteur
Magali Bruneel
Magali is al van bij het prille begin in 2019 redacteur bij Factcheck Vlaanderen. Ze studeerde Geschiedenis en Journalistiek aan de KU Leuven. Ze liep stage bij MO* Magazine en was tijdens haar studies actief bij StampMedia, een persagentschap voor en door jongeren.