Waar komt deze bewering vandaan?
Resistentie
Bacteriën kunnen resistent worden tegen antibiotica: dat is een bekend probleem. De bacteriën wijzigen zodanig dat de antibiotica niet meer werken. Volgens sommigen kunnen virussen ook ‘resistent’ worden tegen vaccins: ze zouden zich dan aanpassen, waardoor ze ‘ontsnappen’ aan de immuniteit die wordt opgebouwd door vaccinatie. Daarbij zou de kans stijgen dat er agressieve varianten ontstaan (1).
Mutaties
Virussen zijn voortdurend in verandering (mutaties). Daardoor kunnen ook hun eigenschappen veranderen. Denk maar aan het griepvirus dat ieder jaar een beetje anders is. Het griepvaccin moet daarom worden aangepast en risicopersonen moeten zich jaarlijks opnieuw laten vaccineren. Deze wijzigingen zijn een spontaan en natuurlijk fenomeen, en worden niet veroorzaakt door de vaccinatie.
Door mutaties kunnen virussen meer of minder besmettelijk worden: denk maar aan de omikronvariant van het coronavirus, die veel sneller rondging. Ook de mate waarin een virus ziekmaakt, kan door mutaties wijzigen. Zo kan griep het ene jaar zwaarder zijn dan het andere.
Hoeveel mutaties er optreden, hangt onder andere af van de mate waarin het virus zich kan verspreiden: hoe meer virussen er zijn, hoe groter de kans dat ze muteren. Daarom is het belangrijk om te vaccineren: dankzij vaccinatie circuleert er minder virus en worden minder mensen ziek. Verder speelt de stabiliteit van het virus een rol: het ene virus muteert makkelijker dan het andere. Zo is het griepvirus nogal grillig, terwijl het mazelenvirus bijvoorbeeld stabieler is.
Wat weten we momenteel?
Coronavirusvarianten
Mutaties in een virus vinden plaats door toevallige veranderingen. Dit gebeurt telkens wanneer virussen zich vermenigvuldigen, wat ze constant doen. Door dit soort mutaties ontstaan er nieuwe varianten, ook van het coronavirus. Om deze evolutie in kaart te brengen, volgen wetenschappers over de hele wereld de precieze samenstelling van het virus op. Dat heet ‘kiemsurveillantie’.
Wanneer er wijzigingen optreden in de genetische code die de samenstelling van de uitsteekseltjes (spike-eiwit) bepaalt, kan er inderdaad sprake zijn van een ‘immuunontsnapping’. Dat komt omdat veranderingen in het spike-eiwit ook gevolgen kunnen hebben voor de efficiëntie waarmee het virus zich aan een cel kan ‘vasthaken’ en binnendringen. Zulke wijzigingen in het spike-eiwit kunnen het virus besmettelijker maken en de vaccins minder efficiënt. De werking van alle coronavaccins is namelijk op dit spike-eiwit gebaseerd.
Vaccinatiedruk
Door op grote schaal te vaccineren wordt het voor het virus moeilijker om te overleven. Wanneer er geen ‘toevallige’ mutatie plaatsvindt die een voordeel voor het virus oplevert, stopt het verhaal: het virus verdwijnt.
De varianten die kunnen blijven circuleren binnen een gevaccineerde populatie zijn precies die mutaties in de uitsteekseltjes, die ervoor zorgen dat de vaccins minder goed werken. Dit proces heet natuurlijke selectie.
Bescherming tegen een veranderend virus
Om ons te wapenen tegen deze mogelijke immuunontsnapping van het coronavirus, hebben we een aantal mogelijkheden:
Groepsimmuniteit
Hoe meer een virus zich kan verspreiden, hoe vaker er wijzigingen optreden. We moeten er dus voor zorgen dat er zo weinig mogelijk virus kan circuleren. Hoe meer mensen gevaccineerd zijn, hoe minder virus circuleert. Daardoor verkleint de kans dat er een mutatie optreedt die de immuunreactie kan omzeilen en dat het virus doorgegeven wordt. Vervelend is wel dat ook gevaccineerde personen nog steeds anderen kunnen besmetten. Daardoor is deze groepsimmuniteit moelijker te bereiken.
Vaccins aanpassen
Vaccinproducenten kunnen, net zoals bij het griepvaccin, kleine aanpassingen doorvoeren zodat de vaccins opnieuw beter opgewassen zijn tegen nieuwe dominante varianten. Dat proces vraagt tijd. Om niet alleen op dit hulpmiddel te rekenen, is groepsimmuniteit bewaken dus essentieel.
Conclusie
Virussen kunnen zich inderdaad aanpassen, waardoor hun eigenschappen kunnen veranderen. Dat is een natuurlijk fenomeen dat niet door vaccinatie wordt uitgelokt. Er ontstaan dus niet meer varianten als gevolg van de vaccinatie. Het is wel zo dat sommige mutaties beter bestand zijn tegen de vaccins. Deze varianten hebben dan ook een voordeel in een gevaccineerde populatie en worden dominant. Dat kunnen we niet verhinderen. Om zoveel mogelijk mensen te sparen van ernstige covid, is het belangrijk om zoveel mogelijk mensen te vaccineren.
