999 slachtoffers

De krant The Washington Post zal voor 2020 George Floyd en Breonna Taylor moeten toevoegen aan haar jaarlijkse Fatal Force-lijst. Dat is een initiatief dat alle dodelijke slachtoffers van politiegeweld in de VS in beeld brengt. Beiden zijn de zoveelste voorbeelden van Afro-Amerikanen die om onduidelijke reden omkwamen door agenten.

Uit de Fatal Force-lijst van 2019 [laatste update: 10 augustus 2020] blijkt dat in dat jaar 999 mensen stierven door politiewapens. Daarvan hadden 55 mensen geen wapen, 30 een nepwapen en van 20 is dat onbekend. Daarnaast stierven 173 mensen omdat ze hun wagen niet stopten op vraag van de politie. De blanke Amerikanen vormden met 403 slachtoffers de grootste groep, maar de Afro-Amerikanen waren in verhouding tot hun aandeel in de bevolking wel degelijk oververtegenwoordigd. Voor alle groepen samen stierven er in de Verenigde Staten 3,05 mensen per miljoen inwoners door politiegeweld in 2019.

Canada

Bij noorderbuur Canada ligt dat cijfer opvallend lager. Er zou wel nog steeds een raciale kwestie spelen bij politiegeweld (hoewel de staat het geweld niet bijhoudt op basis van etniciteit), maar je hebt er veel minder kans op een dodelijke ontmoeting: “In Canada doden agenten jaarlijks 20 tot 24 mensen. (…) In de VS zijn dat er ongeveer duizend”, zegt Rick Parent, politie-academicus aan de Simon Fraser University. Dat betekent dat er 0,6 Canadezen per miljoen sterven door de politie. Heel wat minder dan de 3,05 per miljoen inwoners in de VS.

Mexico

Ook ten zuiden van de VS is er een duidelijk probleem met geweld van ordediensten. De protesten om gerechtigheid voor Giovanni López (30) tonen dat nogmaals aan. Hij werd op 4 mei tegengehouden omdat hij geen mondmasker droeg. De autopsie van de man brachten een hoofdtrauma en een kogel in zijn voet aan het licht. Opvallend is dat het Mexicaanse leger en de marine een groot aandeel van de doden op hun geweten hebben. Zij worden vaak ingezet in de strijd tegen drugskartels. De Mexicaanse mariniers opereren ook als een veiligheidskorps aan land.

De meest accurate cijfers (uit 2017) spreken van 371 doden, waarvan het leger voor 191 verantwoordelijk is. Maar zelfs dat aantal ligt lichtjes lager dan in de VS. Het zijn er namelijk 2,9 per miljoen inwoners, tegenover 3,05 in de VS.

 Australië

Ook in vergelijking met andere continenten dan het Noord-Amerikaanse is er een frappant verschil in slachtoffers. Nochtans blijkt geweld binnen het politiekorps een globaal probleem. Australië zou bijvoorbeeld al jaren te kampen hebben met stigmatisering en structurele onderdrukking van Aboriginals en Straat Torres-eilanders.

Maar de cijfers voor slachtoffers liggen ook in Australië wel degelijk lager: vier (in 2016-2017) op een bevolking van 24,99 miljoen ofwel 0,16 mensen per miljoen.

West-Europa

En hoe zit het dan bij ons? Voor België is dat geen gemakkelijke vraag: we vinden niet meteen relevant cijfermateriaal. Wikipedia maakt melding van één geval in 2019. Als dat klopt, brengt dat het cijfer op 0,08 per miljoen. Maar hoe dan ook: de West-Europese cijfers liggen veel lager dan de 3,05 per miljoen inwoners in de VS. Per miljoen heeft Duitsland er 0,13, Nederland 0,23 en Frankrijk 0,42. In Engeland en Wales ligt het aantal nog wat lager, namelijk op 0,05 per miljoen. Scandinaviërs hebben dan weer de hoogste overlevingskansen na een confrontatie met de politie: IJsland en Noorwegen rapporteren zelfs geen dodelijke slachtoffers van politiegeweld in 2019.

De andere kant van het verhaal

Of het nu in vergelijking is met hun buren of met andere westerse landen, de Verenigde Staten hebben zowel absoluut als proportioneel duidelijk meer slachtoffers door politiegeweld. Een mogelijke verklaring hiervoor is dat de politie-agenten bang zouden zijn voor hun eigen leven en dat ze daarom drastisch reageren. De Officer Down Memorial Page beschrijft bijvoorbeeld dat er in 2019 ook 48 agenten door vuurwapens omgekomen zijn.

Wapenwet maakt zelfs het regelen van verkeer gevaarlijk

Het beruchte Tweede Amendement zou een verklaring kunnen zijn voor de angst binnen de dienst. Dat deel van de grondwet geeft Amerikaanse burgers het recht om “wapens te houden en te dragen” en belemmert daarmee wapenregulering. Veel Amerikanen maken gebruik van die grondwet. Zo kon je in 2018 120 wapens vinden per 100 Amerikanen. In België waren dat er 12,68.

Het gebrek aan wapenregulering zorgt ervoor dat de agenten in de VS neergeschoten worden in de meest willekeurige situaties. Ze sterven na een uit de hand gelopen overval, na een oproep om huishoudelijk geweld te controleren of zelfs terwijl ze het verkeer regelen.

Zuidelijke collega’s hebben het zwaarder

Maar in het zuidelijke buurland Mexico ligt het dodencijfer bij politie-agenten nog hoger. Ondanks de kleinere bevolking lieten volgens de Mexicaanse nationale veiligheidscommissie (CNS) minstens 326 agenten in 2018 het leven. De BBC had het zelfs over 421 neergeschoten agenten. En dat terwijl er dat jaar ‘maar’ 55 agenten in de VS omkwamen door vuurwapengeweld. Dat maakt dat Mexico per tienduizend agenten er 7,73 verliest (421 doden in 2018 voor een totaal van 544.000 agenten), tegenover 0,8 in de VS (55 doden in 2018 voor een totaal van 686.665 agenten). Een Mexicaanse agent loopt dus zelf opmerkelijk meer gevaar, maar veroorzaakt minder doden.

Objectieve redelijkheid

Het Amerikaanse Hooggerechtshof verplicht de politie in de VS sinds een uitspraak uit 1989 om een ‘objectieve redelijkheid’ te hanteren bij het gebruik van geweld. Dat houdt in dat de agent bij een incident goede intenties moest hebben en moet kunnen aantonen dat hij zelf bedreigd werd. Om dat te bepalen, raadpleegt het gerecht andere agenten. Die geven dan aan wat ze in een gelijkaardige situatie zouden doen. Een aantal experts stellen in de Amerikaanse pers dat de dood van George Floyd ook volgens dat principe niet goed te praten zou zijn.

Daarnaast blijft de vraag of de regel wel werkt in de praktijk. Agenten worden na politiegeweld amper vervolgd. Dat zou sinds 2013 maar bij één procent van de incidenten het geval zijn geweest. Dat leidde vroeger ook tot hevige protesten, zoals na de dood van Rodney King, Eric Garner en het blanke slachtoffer Daniel Shaver. Ook bij de dood van George Floyd werden de agenten pas dagen later opgepakt.

Conclusie

De conclusie is dat de Amerikaanse politie effectief meer burgers doodt dan die in andere landen. Vaak gaat het om mensen die wel degelijk criminele feiten gepleegd hebben of die gewapend waren, maar het feit blijft dat het aantal verhoudingsgewijs veel hoger ligt in de VS dan in de omringende buurlanden of in Australië of West-Europa.