Waar komt dit nieuws vandaan?
In verschillende kranten verscheen onlangs een artikel over een studie die zou aantonen dat mensen met obesitas na coronavaccinatie minder antistoffen zouden aanmaken en dus minder beschermd zouden zijn (1,2).
Van obesitas of zwaarlijvigheid spreken we wanneer de Body Mass Index of BMI hoger is dan 30. Na leeftijd is obesitas een van de belangrijkste risicofactoren voor een ernstige corona-infectie. Mensen met een hoge BMI belanden door de aandoening vaker op intensieve zorgen en overlijden vaker (3). Bescherming door vaccinatie is voor hen dus extra belangrijk. Klopt het dat zij minder goed reageren op vaccinatie? En hoe zit het meer bepaald voor de coronavaccins?
Hoe moet je dit nieuws interpreteren?
Chronische ontsteking
Mensen met obesitas hebben een grotere vetmassa. Onderzoek toont aan dat te veel vetweefsel gelinkt is aan een voortdurende lichte ontsteking van het lichaam. Het blijft voorlopig wel een kip-of-ei-verhaal, waarbij we niet weten of obesitas de ontsteking veroorzaakt of omgekeerd. Wellicht is het een wisselwerking in beide richtingen (4,5).
Deze chronische ontsteking zorgt ervoor dat het immuunsysteem minder goed reageert op infecties. Het is bij wijze van spreken al uitgeput voor de start van de strijd. Ook bij vaccinatie zou het immuunsysteem minder antistoffen en afweercellen aanmaken (4,5)
Wat zeggen de studies?
Eerdere studies voor vaccins tegen hepatitis A en B, griep, tetanus en hondsdolheid tonen inderdaad aan dat het immuunsysteem ietsje minder goed reageert bij mensen met obesitas.
- Enerzijds produceren ze minder antistoffen kort na vaccinatie.
- Anderzijds verminderen hun antistoffen sneller doorheen de tijd.
- Bovendien zou de naaldlengte waarmee gevaccineerd wordt een rol spelen.
- Bij een te korte naald komt het vaccin mogelijk niet in de spier terecht, maar in het onderhuidse vetweefsel.
- Voor onder andere het hepatitis B-vaccin is aangetoond dat een langere naald in geval van obesitas tot een betere reactie van het immuunsysteem leidt (6).
- Ook voor de coronavaccins wordt geprobeerd om de lengte van de gebruikte naald af te stemmen op de lichaamsbouw van de persoon.
Voor het coronavaccin van Pfizer verschenen onlangs gelijkaardige resultaten:
- In een artikel op MedRXivs werd in een kleine studiegroep (248 deelnemers) aangetoond dat zwaarlijvige mensen significant minder antistoffen aanmaken na vaccinatie in vergelijking met wie een normaal gewicht heeft (7).
- Het belang van dit onderzoek is echter onduidelijk:
- Het gaat om een zeer beperkte studie.
- MedRXivs is een website waarop wetenschappelijke artikels te vinden zijn die (nog) niet gecontroleerd werden door onafhankelijke experten.
- De onderzoekers gingen niet na of de beperktere hoeveelheid antistoffen een invloed heeft op de bescherming tegen covid-19. Uit de fase 3-studies van zowel Pfizer als Moderna valt namelijk af te leiden dat de vaccins wel degelijk een goede bescherming bieden, ook bij zwaarlijvige mensen (8).
Wat nu?
Momenteel is er geen reden tot paniek, wel tot verder onderzoek:
- Eerst en vooral moeten er studies worden opgezet in grotere, beter gecontroleerde groepen. De groepen in de beschikbare studies waren mogelijk niet 100% vergelijkbaar op vlak van bijv. leeftijd en onderliggende aandoeningen.
- De invloed van de naaldlengte moet in kaart gebracht worden. Mogelijk is die, net als bij hepatitis B-vaccinatie, van belang voor correcte vaccinatie.
- Er moet uitgeklaard worden hoe het zit met de duur van de immuunreactie bij mensen met obesitas.
- Dat je minder antistoffen aanmaakt, betekent niet per se dat je minder beschermd bent tegen een ziekte.
- De fase 3-studies lijken alvast te bevestigen dat de bescherming toch goed zit.
- Antistoffen zijn niet de enige vorm van immuunreactie. Er is ook nog ‘cellulaire immuniteit’: dat zijn speciale immuuncellen die het virus helpen verslaan. Hoe belangrijk die zijn, moet verder uitgeklaard worden.
Voorlopig zijn er nog meer vragen dan antwoorden over de gevolgen van obesitas op de werkzaamheid van de vaccins. Het is dus nog te vroeg om conclusies te trekken en eventuele aanpassingen aan het vaccinatieschema te overwegen.
Conclusie
Er zijn aanwijzingen dat zwaarlijvige personen iets minder reageren op de beschikbare coronavaccins en minder antistoffen aanmaken. Maar de hoeveelheid antistoffen vormt niet de volledige immuunreactie. Ook andere afweermechanismen spelen wellicht een rol. Uit de fase 3-studies blijkt bovendien dat de vaccins ook bij mensen met obesitas wel degelijk goed beschermen tegen ziekte. Omdat zoveel mensen met zwaarlijvigheid kampen, is het wel belangrijk om dit verder te onderzoeken.
