Geen sprake van 'stamcelmoorden' op baby's in Oekraïne, wel vermoeden van illegale adoptie

Op sociale media gaat een screenshot van een oud artikel van de BBC rond. Daarin staat dat “bewijzen van BBC suggereren dat in Oekraïne gezonde pasgeborenen worden gedood om de internationale stamcellenmarkt te bevoorraden”. Het artikel is echt, maar levert geen bewijs voor de stelling. Wel wijst internationaal onderzoek erop dat in Oekraïne vroeger pasgeborenen werden weggehaald bij hun ouders voor illegale adoptie in het Westen. Maar dat is een ander verhaal.

8 augustus 2022

Pro-Russische posts op sociale media zeggen dat pasgeborenen in Oekraïne worden gedood voor hun stamcellen. Ze verwijzen daarvoor naar een oud BBC-artikel. Het artikel heeft het over “zou kunnen”. Die voorwaardelijke wijs nemen de posts niet over.

Bij het BBC-artikel hoorde ook een podcast. Die had het over stamcellen uit Oekraïense geaborteerde foetussen. Het is niet duidelijk waar de vermoedens van vermoorde pasgeborenen vandaan komen.

De BBC baseert zich onder meer op een rapport van de Raad van Europa. Dat rapport zegt dat vier pasgeborenen mogelijk werden ontvoerd in het ziekenhuis voor illegale adoptie, maar spreekt niet over handel in stamcellen.

Volgens experten bestaan er geen medische behandelingen met transplantaties van stamcellen van pasgeborenen.

“In Oekraïne worden gezonde pasgeborenen gedood om de internationale stamcellenmarkt te bevoorraden”, zo stellen verschillende posts op sociale media. “Wie van jullie staat eigenlijk nog aan de kant van dit “Oekraïne”?” voegen ze er aan toe. Het bericht gaat ook rond in de vorm van een screenshot van het socialmedia-account ‘Beachmilk’.

Het screenshot en de tekst zijn afkomstig van een Nederlandse blogsite. Die schrijft dat “de BBC heeft ontdekt waarom het Westen zo fanatiek het nazi-regime in Kiev in de benen wil houden. Dat gaat van witwassen, drugs- en wapenhandel, mensenhandel, kindermisbruik, biowapen laboratoria en nog veel meer. De niet-erkende nepstaat “Oekraïne” zal in haar geheel moeten worden ondergebracht bij de Russische Federatie.”

Screenshot van socialmediaplatform Gab

Op het eerste gezicht lijkt het een screenshot van een tweet, maar Twitter schorste het account van 'Beachmilk' in augustus 2020. De originele post komt van het socialemediaplatform Gab. De gelijkenis met een tweet is geen toeval: Gab werd in 2016 opgericht als alternatief voor Twitter.

Artikel BBC dateert van 2006

Het artikel op het screenshot kan je eenvoudig terugvinden op de website van BBC. Het artikel is niet recent. BBC publiceerde het in 2006 na een reportage van BBC Radio 4: ‘The Stem Cell Swindle’. Deze documentaire ging over een vermeende handel in stamcellen die artsen uit geaborteerde foetussen zouden halen in Oekraïense ziekenhuizen en via het Verenigd Koninkrijk in de Caraïben belandden. Daar werden ze volgens BBC gebruikt voor schoonheidsbehandelingen.

Het artikel suggereert dat artsen ook gezonde pasgeboren baby’s doodden voor diezelfde stamcelhandel. Het artikel spreekt over “zou kunnen” en zegt dat er hiervoor “claims” zijn. Maar van wie die claims komen, staat er niet.

Aanwijzingen voor illegale adoptie in Oekraïne

De BBC publiceerde in 2005 al over vermiste baby’s in Oekraïne. Niet lang na de geboorte zouden in een ziekenhuis in Kharkiv verschillende pasgeborenen zijn weggehaald bij hun moeders. Volgens de artsen waren de kinderen gestorven, maar de moeders getuigden dat hun baby gezond en wel was. Dat de kinderen vermoord werden voor stamcellen stond toen niet beschreven. Wel staat er dat de Parlementaire Vergadering van de Raad van Europa het ziekenhuis in Kharkiv zal bezoeken om er met de moeders en Oekraïense autoriteiten te praten.

Al in de jaren negentig was er controverse rond de adoptie van kinderen uit landen van de voormalige Sovjet-Unie naar West-Europa en de VS. The Washington Post berichtte in 1995 dat de Oekraïense politie twee artsen arresteerden omdat zij pasgeborenen bij hun moeder hadden weggehaald om de baby’s door te verkopen in het buitenland. Daar werden ze afgestaan ter adoptie. De artsen verkregen de baby’s door valselijk te verklaren dat ze gestorven waren.

Wel stamcellen van foetussen, maar niet van levende baby’s

Het BBC-artikel van 2006 brengt het verhaal van de vermiste baby’s uit Kharkiv in verband met een handel van foetussen voor stamcelbehandelingen.

Stamceltransplantaties zijn sinds 2003 legaal in Oekraïne, waardoor het land populair werd voor stamcelbehandelingen tegen aandoeningen als Alzheimer en verschillende kankers. Ook stamcellen uit foetussen werden gebruikt.

Rond diezelfde tijd gingen in de pers vermoedens rond over een internationale foetushandel, onder andere vanuit Oekraïne. Zo vertelde in 2005 een Russische stamcelonderzoeker aan The Lancet dat criminele organisaties arme vrouwen in Rusland en Oekraïne tegen betaling overhaalden om een late abortus te laten plegen: "Na een zwangerschap van 15 weken kregen de vrouwen ongeveer 200 dollar om een keizersnede te laten uitvoeren. De foetus werd daarna doorgegeven aan het ziekenhuis.”

Wat juist het verband is tussen enerzijds het verhaal van foetushandel en anderzijds het verhaal van de vermiste pasgeborenen in Kharkiv is niet meteen duidelijk. De auteur van het BBC-artikel, nog steeds werkzaam bij BBC, laat via mail weten dat hij niet wenst te reageren. factcheck.vlaanderen nam ook tevergeefs contact op met de communicatiedienst van BBC World om de documentaire van BBC Radio 4 in te kijken, die niet meer online staat.

Geen bewijs voor “vermoorde pasgeborenen”

In een artikel van de Daily Mail met als titel ‘The babies who are murdered to order’ vinden we meer informatie. Het artikel verscheen kort na het BBC-artikel van 2006 en is van de hand van diezelfde BBC-journalist.

Hier lijkt de journalist zelf te suggereren dat de 2 verhalen aan elkaar gelinkt zijn: “Voor behandelingen zouden stamcellen gebruikt worden van geaborteerde foetussen. Wat als er nu eens een verband zou zijn met de moeders in Oekraïne die beweren dat hun baby's opzettelijk van hen zijn afgenomen?”

De journalist verwijst naar een rapport van de Raad van Europa: “de Raad gaat de beschuldigingen onderzoeken dat pasgeboren baby's en foetussen zijn gedood om stamcellen en inwendige organen te leveren voor controversiële medische behandelingen”. Andere Britse media pikten het verhaal hierna op.

Maar BBC en Daily Mail waren niet de eersten om het verhaal van vermiste pasgeborenen te verbinden met illegale handel. Een jaar eerder, in 2005, schreef de Duitse krant Der Tagespiegel dat een crimineel netwerk in Oekraïne baby’s doodde voor orgaanhandel. Andere Duitse media spraken dit toen tegen. Ook Der Tagespiegel vermeldt de Raad van Europa en verwijst naar een concreet persbericht dat net voor publicatie van het artikel verscheen.

Onderzoek door vermoedens van illegale adoptie

In het persbericht in kwestie staat dat een delegatie van de Raad van Europa eind augustus 2005 een verkennend bezoek bracht aan een ziekenhuis in Kharkiv in het kader van beschuldigingen over vermiste pasgeborenen. Het toenmalig Oekraïens ministerie van Binnenlandse Zaken voerde eerder zelf een onderzoek uit, maar vond de beschuldigingen niet authentiek.

Het Zwitserse raadslid Ruth-Gaby Vermot-Mangold rapporteerde over het bezoek. Zij uitte in het persbericht haar bezorgdheid over “de beschuldigingen van een handel in baby's voor adoptie en een handel in foetussen voor wetenschappelijke doeleinden.”

Voor alle duidelijkheid: het gaat om baby’s die mogelijk ontvoerd werden voor illegale adoptie. Dat is iets heel anders dan baby’s doden voor hun stamcellen. De Raad heeft het hier niet over een handel in stamcellen, maar over een handel voor adoptie. Daarnaast zijn er, zoals eerder vermeld, ook verdenkingen van een handel in foetussen. Mogelijks werden hierdoor de twee zaken door elkaar gehaald.

Nergens sprake van “stamcelmoorden” in rapporten Raad van Europa

factcheck.vlaanderen nam contact op met de Raad van Europa. Zij bevestigden dat hun onderzoek kaderde in vermoedens over illegale adoptie van pasgeborenen en niet om stamcelmoorden. Via mail ontvingen we de finale rapporten en aanbevelingen die voortkwamen uit het onderzoek. Het officiële rapport, in 2008 gepubliceerd, kan je hier online vinden.

Het rapport beschrijft de gelijkaardige getuigenissen van 4 moeders die elk beschreven dat een ziekenhuis in Kharkiv hun baby’s hadden afgenomen. Het ziekenhuispersoneel vertelde dat de baby's stierven, hoewel ze volgens de moeders levend en wel waren. De moeders kregen het lijk van hun kind ook niet te zien, wat toen zo bij wet bepaald was in Oekraïne. Volgens het ziekenhuispersoneel werden de lijkjes verbrand.

Het gaat om getuigenissen, maar Vermot-Mangold vond ze geloofwaardig. In tegenstelling tot de antwoorden van het ziekenhuispersoneel, die de feiten ontkenden. Het rapport kadert in een breder onderzoek naar illegale internationale adoptie in Oost-Europa. Naast Oekraïne waren er ook bezoeken aan Moldavië, Roemenië en Bulgarije. In het rapport is nergens sprake van het doden van baby’s voor stamcelhandel.

Er bestaan geen medische behandelingen met stamcellen van baby’s

“Ik heb wel weet van verhalen over charlatans, maar van zoiets dergelijks hebben we hier nog niet gehoord,” laat Catherine Verfaillie, professor Stamcelbiologie aan de KULeuven, telefonisch aan factcheck.vlaanderen weten wanneer we haar het BBC-artikel voorleggen. “Bloedcellen aan de moederkoek of navelstreng kunnen gebruikt worden voor leukemiebehandelingen, maar dit heeft natuurlijk geen invloed op de baby.”

Wel onderzochten wetenschappers jaren geleden of stamcellen uit de hersenen van geaborteerde foetussen kunnen dienen voor het behandelen van de ziekte van Parkinson. “Het moest echter gaan om jonge foetussen, omdat de hersenen in een later stadium te matuur zijn om de cellen te kunnen gebruiken. Door te veel nevenwerkingen werden deze behandelingen nog in de onderzoeksfase stopgezet.”

Van medische behandelingen op basis van stamcellen van volgroeide baby’s heeft professor Verfaillie geen weet: “Er bestaan geen studies of klinische data over stamcellen van pasgeborenen. Dus ik zie geen reden waarom ze daarvoor baby’s zouden gebruiken.”

Professor Rik Schots, diensthoofd hematologie aan het UZ Brussel, bevestigt dit: “In principe is het mogelijk om bij kleine kinderen stamcellen te verkrijgen vanuit het beenmerg, maar dit wordt alleen gedaan voor kankerbehandelingen waarbij de eigen stamcellen worden gebruikt. Transplantatie kan niet zomaar, aangezien er sowieso afstoting optreedt.”

Ook professor Schots weet niet af van verhalen over handel in stamcellen: “Het lijkt alsof het BBC-artikel een paar zaken door elkaar haalt. Van een handel in beenmergstamcellen heb ik nog nooit gehoord.”

Volgens Oekraïense politie kon de zaak niet worden opgelost

Vermoedelijk ging het dus om illegale adoptie naar het buitenland, in plaats van een duistere stamcelhandel. Maar het blijven vermoedens die het rapport niet volledig kon bevestigen. De Raad van Europa liet factcheck.vlaanderen nog weten dat het geen vervolgonderzoek deed. Wat gebeurde er dan met de 4 baby’s in Kharkiv?

De Deense europarlementariër Dan Jørgensen stelde in 2012 diezelfde vraag in het Europees Parlement. Toenmalig Hoge Vertegenwoordiger voor Buitenlandse Zaken, Catherine Ashton, antwoordde dat de Oekraïense politie het onderzoek heropende na het bezoek van de Raad van Europa, maar de zaak niet kon oplossen. We weten dus niet zeker wat er met de 4 baby’s gebeurde.

Het rapport van de Raad laakte het gebrek aan nauwkeurigheid bij de registratie van geboorten, waardoor pasgeborenen gemakkelijker konden verdwijnen. Ze raadden alle lidstaten aan om het ‘Europese verdrag tegen Mensenhandel’ en het ‘Verdrag voor adoptie van Kinderen’ te tekenen en ratificeren. Oekraïne gaf hier in respectievelijk 2010 en 2011 gevolg aan.

Oekraïne populaire bestemming voor draagmoederschap

Wat Oekraïne voorlopig niet ondertekende, is het Haags Adoptievedrag, dat commerciële adopties verbiedt. Dit verdrag vereist dat de biologische moeder pas na de geboorte toestemming moet geven om haar kind af te staan voor adoptie.

Maar volgens de Oekraïense wetgeving behoort het kind al vanaf de conceptie toe aan de adoptieouders. Commercieel draagmoederschap is er sinds 2002 legaal. Sindsdien is het land een populaire bestemming voor draagmoederschap: een goedkoper alternatief voor mensen met een kinderwens uit West-Europa en de VS.

Nog steeds kampt Oekraïne met problemen omtrent illegale adoptie. In 2020 en 2021 rolde de Oekraïense geheime dienst twee internationale netwerken op die onder het mom van draagmoederschap een handel in baby’s zouden organiseren.

BBC paste artikel lichtjes aan

Na contact met factcheck.vlaanderen paste de BBC een zin uit het oorspronkelijke artikel aan, om te benadrukken dat het rapport van de Raad van Europa over het verdwijnen van kinderen ging. En dus niet over stamcelmoorden. Ze herschreven de tekst “In its report, the Council describes a general culture of trafficking of children snatched at birth” naar “In a report investigating the disappearance of newborn babies, the Council describes...”

Voor het overige wenst BBC het artikel niet aan te passen. “Het is niet omdat er niets over gerapporteerd werd, dat het niet waar kon zijn”, liet de communicatieverantwoordelijke van BBC World weten.

Conclusie

Een oud artikel van BBC gaat rond bij pro-Russische kanalen op sociale media. Het artikel berichtte over vier moeders die getuigden dat hun pasgeboren baby’s werden afgepakt in een ziekenhuis in het Oekraïense Kharkiv. De BBC insinueert dat artsen deze baby’s doodden om hun stamcellen te verkopen in een internationale stamcelhandel. Hier is geen bewijs voor. De Raad van Europa vermoedde dat het ging om illegale adopties. Nergens is sprake van moord. Bovendien is een handel in stamcellen van pasgeborenen volgens experten onwaarschijnlijk omdat er geen behandelingen met deze stamcellen mogelijk zijn.

✻

Geraadpleegde Bronnen

Ferre Wouters

Ferre is als onderzoeker verbonden aan de KU Leuven, en sinds maart 2022 hoofdredacteur. Hij werkte eerder bij onderzoeksbureau Ipsos, en studeerde Moraalwetenschappen en Conflict- en ontwikkelingsstudies aan de UGent. In 2018 deed hij in Noord-Ierland zijn eerste ervaring op als factchecker bij FactCheckNI. Sinds mei 2019 is hij actief bij Factcheck.Vlaanderen.

✻

Steun ons!