Waar komt dit nieuws vandaan?
Het Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie en Ziektepreventie (VIGeZ) heeft een aanbevelingsrapport over onze zitcultuur opgesteld (1). Iemand die dagelijks een half uurtje gaat wandelen of fietsen, maar voor de rest van de dag stilzit, is ‘minder gezond bezig’ dan iemand die gedurende de dag ook het stilzitten afwisselt met rechtstaan en kleine beetjes bewegen, klinkt het. De auteurs raden aan om lange periodes van stilzitten te beperken en na 20 tot 30 minuten even recht te staan en de benen te strekken. Of om staand in plaats van zittend te telefoneren. Het zou bij volwassenen de kans op kanker, diabetes of overgewicht ‘aanzienlijk’ verminderen.
De auteurs van het rapport hebben een grondige en methodologisch sterke analyse gemaakt van het wetenschappelijk werk dat over sedentair gedrag gepubliceerd is. Sedentair gedrag betekent voor hen niet noodzakelijk te weinig lichaamsbeweging, maar verwijst naar lang onafgebroken zitten of liggen met laag energieverbruik als dagelijkse leefstijl. Voor communicatie naar het algemeen publiek spreken ze van ‘lang stilzitten’. Het rapport formuleert aanbevelingen per leeftijdscategorie: peuters en kleuters, kinderen, jongeren en volwassenen.
Hoe moeten we dit nieuws interpreteren?
Dat we voldoende moeten bewegen door bijvoorbeeld een half uur per dag stevig te wandelen, is voor de meeste mensen geen geheim meer. Het voorliggend rapport bekijkt of lang stilzitten schadelijk is voor de gezondheid. Omdat het persbericht gewag maakt van een ‘aanzienlijke’ vermindering op het risico op kanker bij volwassenen, zochten we hierover naar precieze cijfers in het rapport.
Het blijkt dat volwassenen met een meer sedentair gedrag meer darmkanker, baarmoederkanker en longkanker hebben. Voor andere kankers zoals aan maag of slokdarm, teelbalkanker of nierkanker is geen verband aangetoond, terwijl een verband voor enkele andere kankers zoals prostaatkanker en borstkanker onduidelijk is. Het is jammer dat het rapport geen concrete cijfers geeft over hoe groot het verband is tussen een courante aandoening als bijvoorbeeld damkanker en sedentair gedrag. In één van de studies die in het rapport geciteerd worden ligt het risico op dikkedarmkanker bij sedentaire mensen 30% hoger dan bij anderen. Voor kanker van de endeldarm vond de studie geen duidelijk verschil (2). In een ander literatuuroverzicht bleek dat het verhoogd risico vooral uitgesproken was bij mensen die tevens minder andere en intensere lichaamsactiviteiten ontplooiden (3).
De voornaamste beperking van dit soort studies is dat ze louter ‘observationeel’ zijn. De onderzoekers meten niet hoeveel uren per dag iemand zittend doorbrengt, maar ze vragen ernaar, hopend dat de persoon zich goed kan herinneren hoe zijn sedentair gedrag de afgelopen (tientallen) jaren was. Dan kijkt men of er een verband is met de ontwikkeling van bijvoorbeeld kanker. Indien men dit met een experimentele studie zou willen onderzoeken, dan zou aan de proefpersonen op basis van lottrekking opgelegd worden hoeveel uren per dag ze zittend moeten doorbrengen, en dit dan gedurende meerdere jaren. Indien er op het einde van de studie een verschil in het optreden van kanker zou blijken, dan zou men kunnen besluiten dat het sedentair gedrag de oorzaak is van de kanker. Een dergelijke studie is echter onmogelijk uit te voeren. Tussen mensen met sedentair gedrag en zij die niet sedentair zijn, bestaan er nog andere verschillen dan het dagelijks aantal zituren. Indien sedentaire mensen meer longkanker hebben dan anderen, dan houdt dit hoogstwaarschijnlijk meer verband met het feit of ze roken, dan wel of ze sedentair zijn.
Conclusie
Wetenschappelijke studies suggereren dat sedentair gedrag schadelijk is, ook bij mensen die daarnaast lichamelijk actief zijn. Duidelijke cijfers over de grootte van de vermoede schade vinden we in dit (overigens zeer degelijke) rapport niet en zijn ook moeilijk aan te tonen.
De auteurs maken correct melding van de beperkingen die dit soort observationeel onderzoek onvermijdelijk heeft. In het persbericht en de krantencommentaren komen deze beperkingen en onzekerheden evenwel niet meer aan bod.
(3) Biswas A et al. Sedentary time and its association with risk for disease incidence, mortality, and hospitalization in adults: a systematic review and meta-analysis. Ann Intern Med. 2015 Jan 20;162(2):123-32.
