Waar komt dit nieuws vandaan?
Het begrip slaapschuld werd geïntroduceerd door William C. Dement, een Amerikaanse onderzoeker. In een universitaire studie ging hij na of het mogelijk is om slaaptekort in te halen (2). Hij kwam tot de conclusie dat je slaapschuld beter niet te lang laat aanslepen: een chronisch slaaptekort kun je immers niet meer volledig inhalen.
Slaap heb je nodig voor bijv. memoriseer- en leerprocessen. Tijdens een goede nachtrust wordt het contact tussen hersencellen gestimuleerd, een belangrijke slaapfunctie: hoe meer contact, hoe beter we dingen kunnen onthouden. Dit toont de ‘plasticiteit’ of het aanpassingsvermogen van de hersenen aan. Als je slecht slaapt en deze slaapfuncties onvoldoende hun effect bereiken, bouw je slaapschuld op. Uit onderzoeken bij zowel mensen als dieren blijkt dat slaapschuld best gecompenseerd wordt. Hersenscans van een persoon met slaaptekort tonen bijv. een toename van ‘trage golven’, een van de kenmerken van (diepe) slaap: dit wijst erop dat een ‘slaperig brein’ de verloren slaapfuncties probeert te compenseren. Op een hersenscan van een uitgeslapen persoon zijn meer snelle golven waarneembaar.
In een aantal andere studies, kritisch doorgelicht in het boek ‘Sleep Thieves’ van Prof. Stanley Coren, ondergingen proefpersonen verschillende mentale tests terwijl ze een periode van slaaptekort doormaakten:
- Deelnemers die 1 uur minder lang sliepen (7 uur i.p.v. 8 uur in de meeste studies), haalden op de tests een IQ-score van 1 punt minder.
- Elk extra uur slaapgebrek (onder de 7 uur) deed de scores verder dalen met een gemiddelde van 2 IQ-punten per verloren uur slaap.
- De negatieve cognitieve effecten stapelden mettertijd op: een persoon die gedurende 5 nachten op rij 2 uur minder sliep, behaalde op het einde een IQ-score van 15 punten minder.
- Na 1 of 2 nachten langer slapen (9 tot 10 uur) bleken de prestatieniveaus te herstellen.
Deze studieresultaten suggereren dat je door (opgestapeld) slaapgebrek een vorm van cognitieve slaapschuld opbouwt, maar deze kunt inlossen door achteraf wat langer te slapen.
Hoe moeten we dit nieuws interpreteren?
Slaaptekort is een veelvoorkomend probleem. Bovendien zijn de oorzaken zeer uiteenlopend. Hoewel verschillende studies het bestaan van slaapschuld en de mogelijkheid tot compensatie bevestigen, staar je je best niet blind op het aantal uren slaap (kwantiteit) die je verloren bent. Vooral de kwaliteit van slaap is belangrijk:
- Onze slaap is grofweg verdeeld in diepe, lichte en REM-slaap (dromen), stadia die tijdens de nacht in cycli van ongeveer 90 minuten plaatsvinden. Omdat periodes van diepe slaap meestal voorkomen in de eerste twee cycli, en lichte en REM-slaap eerder in de latere cycli, is het belangrijk dat je die eerste uren slaap niet verliest.
- Ervan uitgaand dat het begin van onze slaap de belangrijkste slaapfuncties garandeert, lijkt het nuttiger dat je die diepe slaap inhaalt i.p.v. alle verloren uren slaap.
Onze slaap is meer flexibel dan over het algemeen aangenomen wordt. Na een korte of verstoorde nachtrust zul je automatisch dieper slapen (meer trage golven) zodra je daar de kans toe krijgt. Zelfs als je maar iets langer slaapt, en niet alle gemiste uren slaap effectief inhaalt, zal je lichaam ervoor zorgen dat je in verhouding meer uren in de ‘diepe slaap’ doorbrengt. Deze diepe slaap is het belangrijkst om goed uitgerust wakker te worden.
Een vast slaappatroon, ook in weekends, kan je helpen om een biologisch ritme aan te houden en een ongezonde, chronische vorm van slaapschuld te vermijden.
Conclusie
Slaapschuld bouw je op door een gebrek aan (diepe) slaap. Je lichaam heeft de neiging om dit tekort automatisch te compenseren, zonder dat je alle verloren uren slaap moet inhalen om mentaal en fysiek te herstellen. Belangrijk is wel dat je een slaaptekort niet te lang laat opstapelen.
