Waar komt dit nieuws vandaan?

Virussen veranderen voortdurend, dat is bekend. De meeste van die veranderingen (mutaties) hebben geen noemenswaardig effect, tenzij ze voorkomen op bepaalde plaatsen in het virus die een rol spelen in de besmettelijkheid. Dat is telkens het geval met de varianten die de pers halen, zoals de Britse en nu de Zuid-Afrikaanse variant. Deze gewijzigde coronavirussen of varianten hebben kleine veranderingen in de uitsteekseltjes. Daardoor kunnen ze zich beter vasthechten aan menselijke cellen, zodra je ermee in contact komt. Dat het virus zich beter vasthecht aan bijvoorbeeld slijmvliescellen in je mond- of keelholte, betekent dat het sneller meer mensen kan besmetten. De Britse variant had één wijziging in de eiwitvolgorde waaruit de uitsteeksels bestaan. De Zuid-Afrikaanse variant heeft nog twee extra wijzigingen in die uitsteekseltjes, en is daardoor ook besmettelijker. Er zijn geen aanwijzingen dat je zieker wordt van de Zuid-Afrikaanse variant dan van de andere coronavirussen.

Alle coronavaccins waarover we tot op heden beschikken, maken antistoffen tegen deze virusuitsteekseltjes. Omdat besmettelijkere varianten van het coronavirus ietwat verschillende uitsteekseltjes hebben, is de vraag of de huidige vaccins ook tegen die nieuwe varianten beschermen. Volgens de eerste berichten blijkt het vaccin van AstraZeneca, dat ontwikkeld werd in samenwerking met de universiteit van Oxford, minder goed te beschermen tegen de Zuid-Afrikaanse variant (1).

Hoe moet je dit nieuws interpreteren?

De Zuid-Afrikaanse Universiteit van Witwatersrand en de Britse universiteit van Oxford kwamen in gezamenlijk onderzoek tot de conclusie dat het AstraZeneca-coronavaccin voor slechts 10% beschermt tegen de Zuid-Afrikaanse coronavirusvariant. Het gaat om een beperkte studie met zo’n 2.000 proefpersonen. Belangrijk is wel dat niemand ernstig ziek werd in de groep proefpersonen die het vaccin kreeg: er waren geen hospitalisaties noch overlijdens door covid-19 gerapporteerd (1). Het zou dus kunnen dat het vaccin wel beschermt tegen ernstige vormen van de ziekte.

De studie wijst er ook op dat het vaccin meer doet dan antistoffen opwekken die zich binden aan de uitsteekseltjes. Onderzoekers vermoeden dat nog andere soorten antistoffen en andere vormen van afweer (cellulaire afweer) een rol spelen in de bescherming na vaccinatie.

Het onderzoek werd gevoerd door de fabrikant zelf en werd nog niet nagekeken door onafhankelijke experts. Het zou bijvoorbeeld kunnen dat de proefpersonen vooral jonge, gezonde mensen waren die zelden ernstig ziek worden door een coronabesmetting. De vaccinontwikkelaars van Oxford/AstraZeneca maken zich ondertussen sterk dat ze hun vaccin zullen aanpassen, zodat het beter beschermt tegen de Zuid-Afrikaanse variant.

Als er nieuwe varianten opduiken waartegen de bestaande coronavaccins minder bescherming bieden, is het altijd mogelijk om de vaccins aan te passen. Dat is vrij eenvoudig met de andere beschikbare vaccins van Pfizer en Moderna, die gebruik maken van mRNA-technologie en vraagt meer inspanning voor vaccins die gebruikmaken van andere technologieën.

Conclusie

Naast de Britse variant van het coronavirus lijkt ook de Zuid-Afrikaanse variant besmettelijker. Die verspreidt zich sneller, maar je wordt niet zieker dan van een ander coronavirus. Op dit moment zijn er aanwijzingen dat het Oxford/AstraZeneca-vaccin minder beschermt tegen de Zuid-Afrikaanse variant, maar dat is nog niet helemaal zeker. Bovendien is het altijd mogelijk om de bestaande vaccins aan te passen, wanneer er varianten opduiken waartegen ze minder goed beschermen.