Bosprojecten compenseren onvoldoende de uitstoot van vluchten

Bij het kopen van sommige vliegtuigtickets heb je de mogelijkheid om de individuele uitgestoten koolstofdioxide (CO₂) van die vlucht te compenseren door een extra bedrag te betalen. Het bedrag dat je betaalt zou dan gebruikt worden om te investeren in projecten voor hernieuwbare energie of bosbouw.

In een TikTok-video worden luchtvaartmaatschappijen beschuldigd van greenwashing omdat in realiteit deze programma’s niets of weinig zouden doen voor het klimaat. Wat klopt hiervan?

Wat zijn koolstofcompensaties?

Om klimaatverandering tegen te gaan, werden koolstofcompensaties, of carbon offsets, in het leven geroepen. Koolstofcompensaties zijn investeringen die de uitstoot van CO₂ of andere broeikasgassen compenseren door te zorgen voor minder uitstoot bij andere activiteiten. Dit kan door te investeren in hernieuwbare energie, energie-efficiëntie, koolstofvastlegging in bodems of via het gebruik van koolstofarme technologieën.

Uitstootcompensatie voor-Europese vluchten binnenkort niet langer vrijwillig

Het aankopen van koolstofkredieten of -compensaties voor vliegreizen is momenteel nog vrijwillig voor zowel luchtvaartmaatschappijen als passagiers. Luchtvaartmaatschappijen genieten voorlopig nog gratis uitstootrechten voor Europese vluchten, maar vanaf 2027 zal het Europese luchtverkeer wel verplicht en volledig onder het Europese emissiehandelssysteem (ETS) vallen. Daardoor zullen luchtvaartmaatschappijen voor vluchten binnen Europa hun CO₂-uitstoot volledig moeten afkopen op de markt. Voor elke ton CO₂ -uitstoot moet de luchtvaartsector dan één emissierecht indienen. Binnen dit systeem is het totaal aantal beschikbare emissierechten beperkt, maar instanties die onder het systeem vallen, mogen deze wel vrij uitwisselen onder elkaar. Het plafond wordt jaarlijks verlaagd in overeenstemming met de klimaatdoelstelling van de EU, zodat de uitstoot in de loop van de tijd afneemt.

Op wereldvlak werd vanuit de Verenigde Naties het ‘CORSIA’-programma gelanceerd, waardoor alle ondertekende landen de verbintenis aangaan om de CO₂-uitstoot op het niveau van 2019 te behouden, ondanks de sterk voorspelde groei van de luchtvaart.

Koolstofcompensaties van boomprojecten vertonen gebreken

Compensaties voor luchtvaart kunnen uit verschillende soorten projecten komen. Maar volgens de TikTok-video doen de voorgestelde programma’s in realiteit weinig voor het klimaat. De luchtvaartmaatschappijen zouden goedkope en lage kwaliteit compensaties kopen die weinig of geen impact hebben op de klimaatverandering. De video baseert zich hiervoor op een onderzoek van het Duitse Öko-instituut uit 2016.

Vooral de koolstofkredieten die door bosbouw- en -beschermingsprogramma’s verkregen worden, blijken verschillende gebreken te vertonen. Dat zijn projecten die ontbossing tegengaan, bomen bijplanten en zorgen voor een beter bosbeheer.

Het meten van emissiereducties door boomprojecten is moeilijk

Ten eerste is het meten van emissiereducties door zo’n compensatieproject een moeilijke opgave. De compensatie staat namelijk voor de hoeveelheid uitstoot die zou zijn vrijgekomen als het project niet had plaatsgevonden. Dit een-op-een vergelijken met de uitstoot van een vlucht is moeillijk.

Ingenieur Joris Melkert van de Faculteit Luchtvaart- en Ruimtevaarttechniek aan de TU Delft verduidelijkt aan Factcheck.Vlaanderen dat de compensatie door het planten van bomen niet eenvoudig in kaart te brengen valt: “Het compenseren van de uitstoot van een vlucht door boomprojecten is moeilijk omdat een boom er een tijdje over doet om al die koolstofdioxide weer op te nemen. Terwijl de uitstoot binnen een paar uur gebeurd, namelijk de duur van je vlucht." Bovendien is niet elk bos hetzelfde: "Afhankelijk van waar de boom staat, in welk klimaat, zal die boom sneller (in een tropisch klimaat) of langzamer (in Scandinavië) groeien en dus per jaar meer of minder koolstofdioxide opnemen.”

Overschatting van uitstootreducties bij sommige projecten

Verder blijkt tit onderzoek dat sommige projecten ook routinematig hun emissiereducties overschatten. Zo vergelijkt een Californisch programma projecten met regionale koolstofgemiddelden, wat heeft geleid tot het systematisch toekennen van te veel koolstofkredieten. Ook de koolstofemissiereducties door projecten in het Braziliaanse Amazonegebied zouden overschat zijn.

Uitstootreducties zijn niet voldoende om klimaatneutraliteit te bereiken

Nog een belangrijke nuance is dat bosbouwprojecten, zoals de meeste compensaties wel zorgen voor minder uitstoot, maar niet voor een koolstofverwijdering. Die reducties zijn noodzakelijk, maar niet voldoende om op lange termijn klimaatneutraliteit te bereiken. Volgens luchtvaarteconoom Wouter Dewulf van Universiteit Antwerpen hebben dergelijke koolstofcompensaties dan ook geen wezenlijke impact op de klimaatverandering. “Het is maar een druppel op de hete plaat”, vertelt hij tegen Factcheck.Vlaanderen.

Ook een rapport van het International Air Transport Association (IATA) stelt dat compensatieprogramma's maar een deel zijn van de oplossing om uitstoot te verminderen. Hoewel koolstofcompensaties wel belangrijke financiële steun bieden aan projecten die bedreigde ecosystemen willen beschermen en herstellen.

Investeringen in duurzame brandstof

“Milieuvriendelijk vliegen bestaat nog niet,” licht Dewulf toe. Elektrisch vliegen voor korte vluchten zal waarschijnlijk nog een tiental jaar zal duren. Vliegen op waterstof vermoedelijk nog langer. Op korte termijn kunnen we volgens Dewulf de ‘schade beperken’ door allerhande maatregelen zoals vlootvernieuwing, bijmengen van Sustainable Aviation Fuel (SAF) en Europese regulerende maatregelen zoals koolstofcompensaties.

Ook Joris Melkert erkent het belang van vliegen met een duurzame vorm van kerosine, want daarbij weet je op voorhand dat de uitstoot gecompenseerd is, integenstelling tot bosprojecten. “Door bijvoorbeeld biokerosine te gebruiken weten we dat de natuur ervoor zorgt dat de koolstofdioxide door planten opgenomen wordt. In het beste geval wordt biokerosine gemaakt met afvalstromen, zoals bijvoorbeeld frituurvet uit een frietkot, zodat deze niet ingrijpen in de voedselketen.”

Minimum aan fossielarme brandstof vanaf 2025

Beide experten benadrukken het belang van synthetische kerosine. Want in deze vorm van kerosine wordt de koolstofdioxide uit de lucht gevangen, bijgemengd met waterstof en zo herleid tot duurzame brandstof. “Zo weten we zeker dat de productie van kerosine niet strijdig is met de voedselvoorziening op aarde”, aldus Melkert.

Vanaf 2025 moet de brandstof voor vluchten die vertrekken vanaf Europa ten minste 2% SAF bevatten. Alle vliegtuigen zullen binnenkort dus een minimumhoeveelheid duurzame brandstof, waarvoor geen fossiele grondstoffen nodig zijn, in de brandstoftank hebben. Tegen 2050 moet dit minimum 63% van de totale brandstof bedragen.

Conclusie

De vrijwillige koolstofcompensaties in de vorm van bosbouw- en -beschermingsprojecten die passagiers kunnen betalen om hun individuele CO₂-uitstoot te compenseren, vertonen enkele significante gebreken. Voorlopig bestaat milieuvriendelijk vliegen nog niet. Volgens experten biedt het investeren in biobrandstof op korte termijn een goede oplossing.

Geraadpleegde Bronnen

• CO2-compensatie via Trees-for-All | Vliegtickets.be
• TikTok - Make Your Day
• Carbon offset | Benefits & Strategies for Reducing Emissions | Britannica
• Hoe stimuleert de EU hernieuwbare energie? | Onderwerpen | Europees Parlement
• Energiebesparing: EU-maatregelen om het energieverbruik te verminderen | Onderwerpen | Europees Parlement
• Aviation's contribution to European Union climate action
• What is the EU ETS? - European Commission
• Carbon Offsetting and Reduction Scheme for International Aviation (CORSIA)
• Scoping voluntary corporate climate action in the European aviation sector
• Öko-Institut e.V. | oeko.de
• Constructing carbon offsets: The obstacles to quantifying emission reductions
• Staff - Ir. J.A. (Joris) Melkert
• Systematic over-crediting in California's forest carbon offsets program
• Overstated carbon emission reductions from voluntary REDD+ projects in the Brazilian Amazon
• Permanence - Carbon Offset Guide
• The Oxford Principles for Net Zero Aligned Carbon Offsetting
• Key aspects of the Paris Agreement
• Over Wouter Dewulf | Wouter Dewulf | Universiteit Antwerpen
• Aviation Carbon Offsetting Guidelines for Voluntary Programs
• Airlines want to make flight more sustainable. How will they do it?
• Duurzame luchtvaartbrandstof | EASA
• Fit for 55 en ReFuelEU Luchtvaart | EASA