Poster toont verkeerde cijfers over stikstofuitstoot

Op boerenprotesten en op social media gaat een poster rond met percentages over de toe- en afname van de stikstofuitstoot voor vier sectoren. In de luchtvaart, wegtransport en bij huishoudens zou die uitstoot sterk gestegen zijn, terwijl er voor de veeteelt net een daling is. Het klopt dat de landbouwsector voor een afname van de stikstofuitstoot zorgde, maar ook in andere sectoren was een daling merkbaar. De veeteelt blijft bovendien verantwoordelijk voor het grootste deel van de totale uitstoot.

8 juni 2024

Een poster met cijfers over stikstofuitstoot duikt regelmatig op bij boerenprotesten. Terwijl de uitstoot in verschillende sectoren zou stijgen, is die volgens de poster in de landbouw gedaald. Ook op social media wordt de poster gedeeld.

Het is onduidelijk over welk land of regio de cijfers gaan. En volgens instanties hebben we geen statistieken voor 1980, waar de poster net naar verwijst.

Voor België kloppen de percentages in ieder geval niet, want ook in andere sectoren daalde de stikstofuitstoot. Bovendien blijft de veeteelt verantwoordelijk voor het grootste deel van de totale uitstoot.

Op foto’s van boerenprotesten in België tegen de huidige stikstofnormen is een opvallende poster te zien met cijfers over stikstofuitstoot. Er staat dat die uitstoot sinds 1980 met 384% steeg voor de luchtvaartsector, met 200% voor auto’s en met 123% voor huishoudens. In de veehouderij zou er daarentegen een daling van 68% hebben plaatsgevonden.

Bron: React Nieuws.

De poster wordt ook als visual gedeeld op sociale media als X, Facebook en LinkedIn. Een lezer vroeg ons of deze percentages kloppen.

Overgenomen van eerder protestbord uit Nederland

Het is niet de eerste keer dat boeren het bord gebruiken. In 2019 vermeldde een artikel van de Nederlandse krant NRC over de toenmalige boerenprotesten al een spandoek met exact dezelfde percentages. Het is dus niet helemaal duidelijk over welk land of regio de percentages gaan.

Geen cijfers van voor 1990 beschikbaar

Factcheck.Vlaanderen nam contact op met de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM). Zij laten weten dat er geen Europese, Vlaamse of Belgische cijfers beschikbaar zijn vanaf 1980. De VMM is pas eind jaren ‘90 opgericht en die data voor het verleden zijn niet voorhanden. Voor België zijn er wél oudere cijfers beschikbaar, vanaf 1990. Daarom focust deze factcheck op de Belgische cijfers.

Stikstof?

Het element stikstof komt in onze omgeving vooral voor als distikstofgas (N2), een onzichtbaar kleur- en geurloos gas dat het hoofdbestanddeel vormt van onze omgevingslucht. Deze chemische vorm van stikstof is op zich niet schadelijk voor de mens en het milieu. Het is pas in combinatie met andere stoffen dat het schadelijk wordt. Dat komt op twee manieren voor:

Stikstof in verbinding met waterstof vormt ammoniak (NH₃), deze stof komt vrij bij landbouwactiviteiten, bijvoorbeeld door mestverwerking.

Als stikstof zich verbindt met zuurstof vormt het stikstofoxiden (NO_x). Dat is het gevolg van verbranding op hoge temperatuur, zoals bij motoren van auto’s.

Ammoniak en stikstofoxiden hebben negatieve effecten op de gezondheid en natuur, want ze maken de lucht ongezonder en veroorzaken vermesting van de bodem. Zo tast het ecosystemen aan, vermindert de waterkwaliteit en de biodiversiteit en is het slecht voor de gezondheid.

Landbouw heeft grootste aandeel in totale stikstofemissie

Cijfers op Belgisch niveau vond Factcheck.Vlaanderen bij de Intergewestelijke Cel voor het Leefmilieu (IRCEL). Zij maakten onderstaande grafiek op basis van hun gegevens over stikstofuitstoot door de tijd voor de vier sectoren die de poster vermeldt. Die gegevens kan je hier zelf downloaden.

Bron: IRCEL.

De grafiek bevat emissies van zowel ammoniak als stikstofoxide. De uitstoot daalde doorheen de jaren, mede dankzij een daling door de landbouwsector. Maar ook voor wegverkeer is er duidelijk een daling merkbaar.

Bovendien is de veeteelt verantwoordelijk voor meer dan de helft van de totale uitstoot. Ongeveer 30% komt door wegverkeer. Een kleiner deel komt door huishoudens en luchtvaart.

Stikstofoxide: daling uitstoot in alle sectoren behalve luchtvaart

Op totaalniveau kloppen de percentages op de poster dus niet, maar ze kunnen ook duiden op één van de twee stikstofvormen. Voor stikstofoxide is dat alvast niet het geval. Op basis van de cijfers van IRCEL valt af te leiden dat er voor landbouw, maar ook voor huishoudens en wegverkeer er een daling is ten opzichte van 1990.

Enkel voor luchtvaart blijkt er een stijging. De uitstoot nam daar met 127% toe in vergelijking met 1990.

Frans Fierens, directeur bij IRCEL, laat aan Factcheck.Vlaanderen weten dat de uitstoot van vliegverkeer inderdaad gestegen is, maar dat je dit in perspectief moet plaatsen: “Ondanks die stijging blijft de totale uitstoot van luchtverkeer nog altijd lager dan die van landbouw.”

Ammoniak: overgrote deel komt nog steeds van veeteelt

De uitstootcijfers voor ammoniak liggen meer in lijn met de poster. Met uitzondering van luchtverkeer, waar geen ammoniakuitstoot aan te pas komt. De ammoniakuitstoot door huishoudens steeg met ongeveer 70% ten opzichte van 1990. De emissie van ammoniak door wegtransport nam harder toe, met meer dan 700%. Dat komt omdat er voor auto’s vooral ingezet werd op nieuwe systemen die stikstofoxide wegwerken en geen effect hebben op ammoniak.

Bij landbouw is er wél een daling. De uitstoot nam af met 50%. Maar ook hier moet je de percentages in perspectief zien. Het aandeel van de veeteelt in de totale uitstoot aan ammoniak bedraagt liefst 95%. En dat percentage is sinds 2005 ongeveer hetzelfde gebleven.

Amoniak weegt ook zwaarder door in de totale stikstofuitstoot. Per kilogram ammoniak gaat er 820 gram stikstof in de lucht, terwijl dir voor stikstofoxiden ongeveer 300 gram is.

Daling stikstofuitstoot door landbouw, maar stagneert laatste jaren

Hoewel de percentages voor de sectoren op de poster dus niet kloppen, is het wel zo dat de landbouwsector voor een daling van de stikstofuitstoot heeft gezorgd. Voor België zien we ten opzichte van 1990 een sterke daling met ongeveer 50%.

Al stagneert deze daling de laatste jaren. Volgens Fierens kwam de daling van de Belgische landbouw er vooral gekomen in de beginjaren 2000: “Als gevolg van de maatregelen van het mestactieplan kwam er een forse knik tussen 1999 en 2000.”

Ook de VMM vertelt aan Factcheck.Vlaanderen dat de dalende trend in de stikstofuitstoot de laatste jaren zich minder verder zet: “Het grootste deel van die daling gebeurde tussen 2000 en 2007. Dit was het gevolg van de afbouw van de veestapel, de invoering van emissiearme stallen en de emissiearme toepassing van dierlijke mest.”

Welke stappen worden ondernomen?

Vlaanderen neemt een aantal maatregelen om de uitstoot van stikstof te beperken. Op 24 januari 2024 keurde het Vlaams Parlement het Stikstofdecreet goed. Zo zou de uitstoot van ammoniak tegen eind 2030 ten opzichte van 2015 met 40% moeten afnemen en de uitstoot van stikstofoxiden met 45%. Het decreet bracht al enkele boerenprotesten met zich mee.

Conclusie

De percentages op de poster kloppen niet helemaal: de stikstofuitstoot is ook in andere sectoren gedaald. Het klopt dat de landbouw sinds 1990 voor een daling van zo’n 50% heeft gezorgd. Maar in verhouding komt nog steeds het grootste deel van de totale uitstoot door de landbouwsector.

Deze factcheck kwam tot stand in het kader van de factcheckmarathon van de Lage Landen. Partners zijn: factcheck.vlaanderen, VRT NWS, Knack, RTBF, KRO-NCRV Pointer, Het Algemeen Dagblad en deCheckers.

✻

Geraadpleegde Bronnen

Justine Viane

Justine studeerde eerst sociaal werk aan de Artevelde hogeschool en heeft daarna een masteropleiding journalistiek aan de Universiteit Gent gevolgd. Sinds 2022 vervolledigt zij de redactie als factchecker bij Factcheck.Vlaanderen.

Ferre Wouters

Ferre is als onderzoeker verbonden aan de KU Leuven, en sinds maart 2022 hoofdredacteur. Hij werkte eerder bij onderzoeksbureau Ipsos, en studeerde Moraalwetenschappen en Conflict- en ontwikkelingsstudies aan de UGent. In 2018 deed hij in Noord-Ierland zijn eerste ervaring op als factchecker bij FactCheckNI. Sinds mei 2019 is hij actief bij Factcheck.Vlaanderen.

✻

Steun ons!