Ja, er is technologie in de ruimte die als wapen gebruikt kan worden

Een eerdere factcheck van Factcheck.Vlaanderen, gepubliceerd in aanloop naar de NAVO-top in Den Haag, stelde dat er officieel geen wapens in de ruimte zijn. In de praktijk valt dat echter niet uit te sluiten. Satellieten die op het eerste zicht vreedzaam lijken of niet als wapen ontworpen zijn, kunnen immers alsnog offensief worden ingezet. Een sociale mediagebruiker stelt dat er al nieuwe wapens zijn die de ruimteoorlog vormgeven. Een gebruikers op X verwijst daarvoor naar onheilspellende namen als Avangard-raketten en “Rods from God”. Maar welke ruimtewapens behoren nog tot sciencefiction en welke zijn intussen realiteit geworden?

Verschillende vormen van ruimtewapens

Hoewel er geen algemeen aanvaarde definitie of indeling bestaat van ruimtewapens, baseren we ons voor deze factcheck op de terminologie van het VN-Onderzoeksinstituut voor Ontwapeningsvraagstukken (UNIDIR). Volgens hun lexicon kunnen zogenoemde counterspace-technologieën of -capaciteiten zowel offensief als defensief ingezet worden.

Veelvoorkomende categorieën zijn onder meer kinetisch-fysieke wapens, zoals anti-satellietraketten die vanaf de aarde worden gelanceerd om satellieten te vernietigen. Daarnaast zijn er niet-kinetische wapens zoals lasers, microgolven en elektromagnetische pulsen (EMP) die satellieten kunnen beschadigen of uitschakelen zonder direct fysiek contact. Ook elektronische aanvallen, zoals jamming (het verstoren van signalen) en spoofing (het misleiden van signalen) vormen een bedreiging. Tot slot zijn er cyberaanvallen die bijvoorbeeld het internet kunnen uitschakelen.

De militarisering van de ruimte?

De meest opvallende wapens zijn zonder twijfel de kinetisch-fysieke systemen. Landen als China, de Verenigde Staten, India en Rusland hebben al tests uitgevoerd met dergelijke anti-satellietwapens. Daarbij werd vanaf de aarde een ballistische raket gelanceerd om een satelliet in een baan om de aarde fysiek te vernietigen. Hoewel deze tests gericht waren op de vernietiging van eigen satellieten en geen expliciet militair doel dienden, tonen ze wel aan dat deze landen beschikken over de technologische capaciteit om dergelijke wapens daadwerkelijk operationeel in te zetten.

Een andere categorie zijn co-orbitale systemen, satellieten die zich bewust in de nabijheid van andere satellieten positioneren, mogelijk met het oog op spionage of destructieve acties. De Sovjet-Unie voerde al in de jaren ’60 en ’70 tests uit met dit soort systemen. Ruimte-ingenieur Stijn Ilsen bevestigt ook dat een cluster van Russische satellieten zich vandaag de dag verdacht dicht in de buurt van andere satellieten beweegt.

Verborgen dreiging

Niet-kinetische wapensystemen zoals jammers, lasers en cybermiddelen lijken op het eerste gezicht minder spectaculair dan raketten, maar kunnen minstens zoveel en soms zelfs meer schade aanrichten. Deze technologieën opereren in de schaduw, maar worden steeds vaker getest en ingezet. Zo is de Britse DragonFire een voorbeeld van een geavanceerde laser.

De cyberaanval op Viasat in 2022 toonde ook aan hoe schadelijk digitale aanvallen kunnen zijn. Toen viel het satellietbreedbandinternet van tienduizenden gebruikers in Oekraïne en Europa uit. Hoewel internationaal veroordeeld, valt zo’n aanval niet onder het Outer Space Treaty, dat geen expliciete bepalingen bevat over cyberaanvallen op ruimte-infrastructuur.

Daarnaast waarschuwen VN-agentschappen dat wereldwijde satellietnavigatiesystemen steeds vaker worden verstoord door jamming en spoofing. Dit vormt een groot veiligheidsrisico voor onder andere scheepvaart en luchtverkeer, een probleem dat nauw verbonden is met het huidige conflict in Oekraïne.

Een groeiend arsenaal?

Wapens, vooral ruimtewapens, spreken tot de verbeelding en allerlei sciencefictionconcepten vinden dan ook hun weg naar het brede publiek. Een bekend voorbeeld is het “Rods from God”-concept, ook wel “Rods of Steel” genoemd. Hoewel het vaak wordt gezien als een recent plan van de Amerikaanse luchtmacht, dateert het uit de Koude Oorlog en werd het voor het laatst in 2003 opnieuw opgepakt.

Theoretisch project “Rods from God”. Bron: The Engineer's Perspective

In dit concept zouden zware metalen staven vanuit de ruimte op aarde gericht worden. Door hun enorme snelheid zouden ze een vernietigende kracht hebben die vergelijkbaar is met een kernexplosie, maar zonder radioactieve neveneffecten. Dit blijft een theoretisch concept en niet realistisch, aldus ruimte-ingenieur Stijn Ilsen “vanwege de vertraging bij het vallen van de staven en de hoge kosten van het lanceren ervan”.

Een wel operationeel ruimtewapen sinds 2019 is de Russische Avangard-glijbom. Dit zijn wendbare precisieraketten die via intercontinentale ballistische raketten (ICBM’s) buiten de atmosfeer worden gebracht en met hypersonische snelheid hun doel raken. Dit systeem kan zowel conventioneel als met kernkoppen tot 2 megaton worden ingezet.

Russische hypersonische glijbom Avangard. Bron: BBC

Geen publieke bewijzen voor nucleaire ruimtewapens

​​NAVO-secretaris-generaal Mark Rutte waarschuwde onlangs voor het gevaar van Russische kernwapens in de ruimte, die een directe bedreiging vormen voor satellieten. Al in februari 2024 liet het Witte Huis via woordvoerder John Kirby weten dat Rusland werkte aan een antisatellietcapaciteit die tot ernstige bezorgdheid leidde. Destijds werd nog geen melding gemaakt van een mogelijke nucleaire component, wat inmiddels wel het geval is. Publieke bewijzen werden hier vooralsnog niet gegeven.

Volgens experts blijft de inzet van nucleaire wapens in de ruimte uiterst onwaarschijnlijk. Bram Schulte (Vrede vzw) bevestigt dat het bijna ondenkbaar is dat kernwapens gebruikt worden om satellieten te vernietigen. Zo’n explosie zou een sterke elektromagnetische puls (EMP) veroorzaken en veel ruimtepuin. Dit kan leiden tot het zogenaamde Kessler-syndroom, waarbij botsingen tussen brokstukken een kettingreactie veroorzaken, wat de lage aardbaan (LEO) voor decennia of langer onbruikbaar zou maken voor alle landen.

Toch voerde de VS in 1962 de test Starfish Prime uit, waarbij op zo’n 400 kilometer hoogte een kernbom van 1,4 megaton tot ontploffing werd gebracht met onverwachte schade aan satellieten als gevolg.

Conclusie

Hoewel internationale afspraken, zoals het Outer Space Treaty, militaire wapens in de ruimte verbiedt, laten juridische hiaten landen toe om toch systemen met offensieve capaciteiten in te zetten. Theoretische wapens zoals "Rods from God" zijn onwaarschijnlijk, maar toch bevinden zich al tal van ogenschijnlijk vreedzame objecten in een baan om de aarde die militair inzetbaar kunnen zijn en worden gebruikt.

Deze factcheck kwam tot stand in het kader van de factcheck-marathon naar aanleiding van de NAVO-top. Partners zijn: Factcheck.Vlaanderen, VRT NWS, RTBF, Knack, deCheckers, KRO-NCRV Pointer, Het Algemeen Dagblad en Nieuwscheckers.