Ja, de kosten van files kunnen oplopen tot 5 miljard euro per jaar

In een interview met De Tijd (hier gearchiveerd) op 28 mei vertelde Caroline Gennez, minister voor ontwikkelingssamenwerking van Vooruit, dat "veel mensen in de file staan met een salariswagen, omdat die nu eenmaal op hun oprit staat. De files kosten ons 5 miljard euro per jaar en de bedrijfswagens nog eens 4 miljard.” Ook Nadia Naji, covoorzitter van Groen, haalde in op 31 mei in Terzake aan dat de files ons "miljarden kosten" (minuut 10).

Voor de berekening van de filekosten verwijst Rebecca Castermans, de woordvoerder van Gennez, naar het Belgian Mobility Dashboard. Dat is een initiatief van het Verbond van Belgische Ondernemingen (VBO) en de Automobielfederatie Febiac. Het brengt met data de belangrijkste mobiliteitsaspecten van ons land in kaart. Volgens hun rapport brachten de files in 2023 inderdaad 5,1 miljard euro met zich mee.

Filekosten rond de 4 à 5 miljard euro

“Dat cijfer is aannemelijk”, bevestigt Sven Maerivoet, onderzoeker aan de denktank Transport & Mobility Leuven, die ook meewerkte aan het dashboard. Volgens Maerivoet zorgt verkeersopstopping voor tijdverlies, extra brandstofverbruik en extra uitstoot. Die kosten worden omgezet in monetaire waarden.

Maerivoet geeft zelf ook een ruwe berekening. Hij vermenigvuldigt het aantal gereden uren (2 miljard) met de kosten van een uur file (€20) en het percentage file-uren (10%). Met als resultaat een bedrag van 4 miljard euro.

Ook Thierry Vanelslander, professor aan het Departement Transport en Ruimtelijke Economie van de Universiteit Antwerpen, zet zich voor Factcheck.Vlaanderen aan berekeningen. Dat doet hij door de kostprijs van één file-uur te berekenen. Daarbij maakt hij een verschil tussen dal-en piekuren en tussen week- en weekenddagen. Voor Vlaanderen komt hij op een bedrag van 1,5 miljard euro. Voor heel België wordt dat 2,5 miljard. Maar door de ruwheid van de cijfers kan dit bedrag volgens Vanelslander oplopen tot 4 miljard.

Kosten van salariswagens eerder op 2 miljard euro

Voor de maatschappelijke kostprijs van salariswagens verwijst Castermans naar documenten van de OESO met cijfers voor 2012 en naar een rapport van de Europese Commissie uit 2008. “Afhankelijk van wat je in rekening brengt, variëren de schattingen tussen 2 tot ruim 4 miljard euro. Alleen de misgelopen fiscale inkomsten bedragen 2 miljard. Dus als je ook de welvaartskost meetelt, kom je uit op meer dan 4 miljard”, aldus Castermans.

“De kost van salariswagens is inderdaad aanzienlijk, maar het cijfer van Caroline Gennez lijkt me iets te overdreven”, reageert Christophe Heyndrickx, collega van Maerivoet bij Transport en Mobility Leuven. Hij benadrukt het onderscheid tussen de nettosubsidie en de welvaartskost.

Bij de nettosubsidie hou je rekening met de kosten van het fiscaal gunstige regime van de salariswagens. Volgens Heyndrickx houdt een voorzichtige studie die kost op 1,5 miljard euro, terwijl een andere studie vlot de kaap van 3,75 miljard euro bereikt. “Wij houden het op 2 miljard euro, gebaseerd op onze eigen studie”, besluit Heyndrickx.

Salariswagens dragen bij tot files

Daarnaast zijn er ook nog de welvaartskosten, want salariswagens stimuleren het autogebruik en dat leidt tot hogere uitstoot en filevorming. Volgens een paper van het Planbureau uit 2016 bedroeg die kost 0,23% van het Bruto Binnenlands Product. Heyndrickx paste dat percentage toe op het BBP van 2022 en kwam uit op een welvaartskost van 1,3 miljard euro. “Maar de meeste welvaartskosten vallen ook al binnen de 5 miljard euro filekosten. Je mag die twee zaken dus niet zomaar optellen”, besluit Heyndrickx.

Tenslotte wil mobiliteitsexpert Kris Peeters die benadering een beetje nuanceren. Zo constateert hij dat file-uren niet per se verloren werkuren zijn: “Als je een uur te laat komt op je werk, is de kans groot dat je ook wat langer moet doorwerken.” Volgens Peeters houden bedrijven op voorhand al rekening met de kosten van structurele files tijdens de ochtend- en avondspits: “Vooral de onverwachte files veroorzaken veel economische schade”, besluit Peeters.

Conclusie

De kosten van files kunnen jaarlijks oplopen tot 5 miljard euro. Ook aan het systeem van de salariswagens hangt een maatschappelijk prijskaartje tot 4 miljard euro. Beide bedragen gaan wel uit van een bovengrens van de kostenschattingen. Bovendien dragen salariswagens bij tot filevorming, waardoor de twee prijskaartjes met elkaar overlappen.

Deze factcheck kwam tot stand in het kader van de factcheckmarathon van de Lage Landen. Partners zijn: factcheck.vlaanderen, VRT NWS, Knack, RTBF, KRO-NCRV Pointer, Het Algemeen Dagblad en deCheckers.

Geraadpleegde Bronnen

• Caroline Gennez: 'De Vlaamse regering heeft zo ongeveer alles duurder gemaakt'
• Caroline Gennez
• Ga voor een slimme kilometerheffing voor alle weggebruikers | Voka
• Dashboard | Belgian Mobility Dashboard
• Cost of congestion | Belgian Mobility Dashboard
• Meer dan 5 miljard in 2023. De kosten van verkeersopstoppingen in België exploderen volgens het laatste Belgian Mobility Dashboard
• Sven Maerivoet | TM Leuven
• Over Thierry Vanelslander | Thierry Vanelslander | Universiteit Antwerpen
• Personal Tax Treatment of Company Cars and Commuting Expenses : Estimating the Fiscal and Environmental Costs | OECD Taxation Working Papers | OECD iLibrary
• Christophe Heyndrickx | TM Leuven
• Tax Expenditure and the Cost of Labour Taxation An application to company car taxation
• Federal Planning Bureau
• Taxation of Company Cars in Belgium – Room to Reduce their Favourable Treatment
• Impactanalyse: verschuiving van publieke middelen naar openbaar vervoer en actieve modi
• The fiscal treatment of company cars in Belgium: Effects on car demand, travel behaviour and external costs
• Overzicht van de economische activiteit in België | FOD Economie
• Kris Peeters