Waar komt dit nieuws vandaan?
Het nieuwsbericht is gebaseerd op drie studies. Verschillende onderzoeksgroepen gingen het verband na tussen blootstelling aan fijn stof en denkprestaties.
Leerlingen
In de eerste studie onderzocht een team uit Israël de resultaten die leerlingen behaalden op de Bagrut Score. Dat is een nationale test in Israël, uitgegeven door het Ministerie van Onderwijs. Leerlingen moeten op deze test slagen om hogere studies te mogen beginnen (1). De onderzoekers brachten deze resultaten in verband met fijnstofmetingen van 139 meetstations verdeeld over heel Israël. In totaal onderzochten ze 415.219 examenresultaten van 626 scholen. Een stijging van het fijnstofgehalte in de omgeving van de school werd geassocieerd met een daling van 1,64 op de Bagrut Score. Die gaat van 0 tot 100.
Schakers
In de tweede studie bij 102 schakers gingen onderzoekers op zoek naar schaakfouten op een schaaktornooi. Hiervoor vergeleken ze de schaakzetten met ideale computerzetten (2). De luchtkwaliteit maten ze in dit onderzoek in de zaal zelf aan de hand van elektronische sensoren. Voor elke stijging van 10 microgram fijn stof per kubieke meter lucht, steeg de waarschijnlijkheid om fouten te maken met 1,5%. Onder tijdsdruk steeg dit zelfs met 3,2%.
Scheidsrechters
In de derde studie vergeleken onderzoekers meer dan 600.000 beslissingen die scheidsrechters namen tijdens baseballwedstrijden met camerabeelden (3). Ze evalueerden de luchtkwaliteit aan de hand van meetgegevens van nabij gelegen meetstations, dus niet in het stadium zelf. Ook hier associeerden ze een stijging van fijn stof met ongeveer twee foute beslissingen extra per 100 beslissingen.
Onderzoekers vermoeden dat fijn stof ontstekingen veroorzaakt in de longen, waardoor ontstekingsbevorderende stoffen in het bloed komen. Dat kan leiden tot ontstekingen in de hersenen.
Hoe moeten we dit nieuws interpreteren?
De drie studies waren waarnemend van aard. Dat betekent dat de onderzoekers wel een verband vonden tussen fijn stof en denkvermogen, maar dat het niet zeker is dat de verklaring ligt bij het fijn stof alleen. Andere, voorlopig onbekende factoren kunnen de resultaten beïnvloed hebben.
Anderzijds maten ze de fijnstofconcentraties niet altijd op de studieplaats zelf, maar keken ze de waarden na van naburige meetstations. Dat was onder andere het geval bij de eerste studie. Daar maten ze niet in de klas, maar wel in de omgeving. De fijnstofwaarden kunnen binnenshuis merkelijk lager liggen dan buiten.
De gemeten effecten waren vrij beperkt. Het is moeilijk om na te gaan of ze echt de oorzaak zijn van een slechter denkvermogen.
Sommige onderzoekers publiceerden hun resultaten niet in peer-reviewed tijdschriften, wat betekent dat de studies niet altijd goed gecontroleerd werden.
Dat neemt niet weg dat er een verband lijkt te zijn tussen fijn stof en het denkvermogen, dit moet verder onderzocht worden. Dit geldt eveneens voor de hypothese dat het ontstekingen veroorzaakt in de hersenen. We weten wel dat het inademen van fijnstofdeeltjes diep in de longen voor ontstekingsreacties zorgt, maar voor de hersenen is dit niet aangetoond.
Het is echter al duidelijk aangetoond dat fijn stof schadelijk is voor de gezondheid. In 2017 berekende het Milieurapport Vlaanderen (MIRA) dat elke Vlaming gemiddeld 1,2 gezonde levensjaren verliest bij een levenslange blootstelling aan de huidige vervuilingsniveaus in Vlaanderen (4). Het fijn stof gemeten door de meetstations in Vlaanderen kan je opvolgen op deze website.
Conclusie
Fijn stof is schadelijk voor de gezondheid, en kan een Vlaming gemiddeld 1,2 gezonde levensjaren kosten. Uit drie waarnemende studies blijkt dat er een verband is tussen het fijnstofgehalte in de lucht en het denkvermogen van de deelnemers. Dat de waargenomen daling te wijten kan zijn aan een ontsteking in de hersenen door fijn stof, toonden de onderzoekers niet aan. Vooraleer we besluiten kunnen trekken, is er meer onderzoek nodig.
