In recente, veel gedeelde, blogposts maakt viroloog en dierenarts Geert Vanden Bossche enkele opvallende beweringen: gevaccineerden zouden langer het virus in zich dragen, ze zouden auto-immuunziekten krijgen en binnen enkele maanden zou er een golf van ernstige Covid19 gevallen onder gevaccineerden komen. Klinkt zorgwekkend, maar klopt het ook?

Vaccins verlengen de periode dat men besmettelijk virus aanmaakt niet

Vanden Bossche stelt dat gevaccineerden het virus langer in zich dragen en uitscheiden en voor het ontstaan van meer varianten zorgen, ook als ze geen symptomen hebben. Dat klopt niet. Als we de bevindingen van heel wat onderzoek uit de omicron-periode samenleggen, zien we dat de periode waarin mensen positief testen op een PCR-test niet opmerkelijk verschilt afhankelijk van of je al dan niet gevaccineerd bent. De meeste onderzoeken geven aan dat je tot een tiental dagen na het ontstaan van symptomen positief test. Maar een PCR-test is niet de beste manier om te bepalen of iemand nog functionele virusdeeltjes aanmaakt en al dan niet uitscheidt. Het detecteert het genetisch materiaal van het virus, maar er zijn nog heel wat eiwitten nodig die juist samengesteld moeten worden om echte virusdeeltjes te maken.

In de omicron-periode gingen enkele studies na of gevaccineerden minder lang functionele virusdeeltjes aanmaken, dat bleek niet het geval. Gemiddeld maakten mensen tot een drietal dagen na de eerste symptomen zo’n virusdeeltjes. Toen de delta-variant circuleerde was dat wél het geval: bij wie volledig gevaccineerd was kon men, als ze toch besmet werden, nauwelijks functionele virusdeeltjes vinden. Bij wie niet gevaccineerd was, lukte dat wel: gemiddeld tot vier of vijf dagen na de eerste symptomen.

Vaccins leiden niet tot het sneller ontstaan van varianten

Een virus kan enkel muteren en tot nieuwe varianten leiden als het erin slaagt om het genetisch materiaal te kopiëren en verder te verspreiden. De beschikbare gegevens tonen aan dat de vaccins dit (zeker bij vroegere varianten) net beperken en dus het ontstaan van nieuwe varianten niet in de hand werken.

Er is te weinig informatie op het moment van schrijven om uitspraken te doen over hoe lang infecties met de huidige varianten tot het uitscheiden van levende virusdeeltjes leiden. Een klein onderzoek toont dat er iets meer genetisch materiaal van het virus in de stoelgang terecht komt van wie besmet is met de nieuwste varianten genaamd JN.1 en BA.2.86, maar daarin wordt geen onderscheid gemaakt tussen gevaccineerden en niet-gevaccineerden. Er lijken nog geen studies te bestaan die in kaart brengen hoe lang mensen functionele virusdeeltjes uitscheiden bij deze varianten.

Experts spreken beweringen van Vanden Bossche tegen

Factcheck.Vlaanderen ging te rade bij experten van het Centrum voor Vaccinologie (CEVAC), verbonden aan het UZ Gent. Hoofd van het CEVAC, professor vaccinologie Isabel Leroux-Roels, onderzocht eerder al beweringen van Vanden Bossche die niet wetenschappelijk onderbouwd waren. Volgens haar worden ook de uitspraken die in dit artikel beoordeeld worden niet of nauwelijks ondersteund door bestaand wetenschappelijk bewijs.

Bart Jacobs, arts en onderzoeker aan het CEVAC, vult aan dat het vaccin de snelheid waarmee varianten ontstaan, vermindert: “de vaccins zorgen ervoor dat het aantal geïnfecteerde mensen afneemt en de kans op het ontstaan van varianten wordt beperkt. Bovendien richten de vaccins zich voornamelijk op het spike-eiwit van SARS-CoV-2. Dit eiwit blijft relatief stabiel tussen verschillende varianten, waardoor een brede bescherming behouden blijft. Er zijn veel studies die aantonen dat zelfs hervaccinatie met het originele coronavaccin nog steeds bescherming biedt tegen ernstige infectie of hospitalisatie.”

Vaccins bepalen welke mutaties het virus succesvoller maken, maar gewone besmettingen doen dat evenzeer

Een grote Amerikaanse studie vergeleek de mutaties die het coronavirus had in gevaccineerden en ongevaccineerden tijdens de omicron-periode. Daaruit concludeerden de onderzoekers dat bepaalde mutaties meer voorkwamen bij gevaccineerden dan niet-gevaccineerden. Dat is logisch, want virussen muteren constant. Als die mutatie helpt om eerder bestaande immuniteit enigszins te ontwijken, kan dat virus mensen met vooraf bestaande immuniteit iets makkelijker besmetten. Maar die mutaties werden ook teruggevonden bij wie niet gevaccineerd was.

Ze onderzochten naast de specifieke mutaties ook hoe goed het virus aan de ACE-2 receptor (het eiwit waar het Covid19-virus kan binnendringen in onze cellen) bindt en hoe goed het virus het immuunsysteem ontwijkt. Daaruit bleek dat er eigenlijk geen verschil was tussen wie immuniteit had door vaccinatie of door eerdere besmettingen. Dat staat haaks op wat Vanden Bossche zegt: hij stelt dat het virus in gevaccineerden zo zal muteren dat het veel ziekmakender zou worden. Eenzelfde bewering werd vroeger al ontkracht en recente data over de varianten die begin 2024 circuleren, tonen aan dat die niet ernstiger ziekmakend zijn dan de vroegere varianten.

Dr. Jacobs bevestigt dat ook infecties zonder eerdere vaccinatie tot varianten leiden: “Natuurlijke infectie drijft ook het ontstaan van varianten: ongevaccineerde personen die besmet raken, dragen bij aan de evolutie van het virus. Selectiedruk bestaat hoe dan ook: virussen muteren voortdurend. Hoe langer zo’n virus in mensen circuleert hoe sterker het zich aanpast aan de mens, wat er meestal toe leidt dat het minder ziekmakend wordt bij mensen met een goed werkend immuunsysteem.”

Geen aanwijzingen voor een toename in auto-immuunziektes door de vaccins

In de toekomst zou er volgens Vanden Bossche een toename in auto-immuunziekten optreden. Daar zijn geen echte aanwijzingen voor: Vanden Bossche stelt dat het immuunsysteem van gevaccineerden te sterk tegen een stukje eiwit in het coronavirus zou reageren. De immuunrespons tegen de zogenaamde “universele peptide” zou tot auto-immuunziekten leiden. Dat klopt niet. Er is inderdaad een peptide die in alle gekende coronavirussen voorkomt, zegt de studie uit 2009 waar Vanden Bossche naar verwijst, maar dat stukje eiwit komt helemaal niet in mensen voor. Het kan dus niet tot een auto-immuunziekte leiden.

Bovendien is het onduidelijk waarom dit enkel bij gevaccineerden zou gebeuren, want ook niet-gevaccineerden komen met dat stukje eiwit in contact. Een studie uit 2021 vond dat wie Covid19 doorgemaakt heeft soms effectief een immuunrespons had tegen dit stukje eiwit. Heel wat andere studies vonden gelijkaardige resultaten. Als dit effectief problematisch was en tot auto-immuunziekten zou leiden, hadden we dit al gemerkt. 

Eerdere voorspellingen van Vanden Bossche kwamen niet uit

Het is niet de eerste keer dat Vanden Bossche gelijkaardige waarschuwingen lanceert. In 2021 ging een open brief van hem wereldwijd viraal, die toen weerlegd werd door verschillende factcheckers.

In een blogpost van mei 2022 voorspelde Vanden Bossche dat er “weldra” een nieuwe en ernstiger ziekmakende variant van het coronavirus zou opduiken. Hij spreekt ook over “zes maanden na het schrijven”. Intussen weten we dat ook die voorspelling niet is uitgekomen - de varianten die na die blogpost zijn opgekomen zijn niet ernstiger ziekmakend dan de vroegere varianten. 

Conclusie

Zorgwekkende waarschuwingen over Covid19 van Vanden Bossche gingen viraal op sociale media, maar missen onderbouwing. De coronavaccins verlengen de periode waarin men virusdeeltjes uitscheidt niet. Er zijn geen aanwijzingen dat de coronavaccins in de toekomst tot een golf van auto-immuunziekten zouden leiden. Ook eerdere opvallende voorspellingen van Vanden Bossche kwamen niet uit.