Waar komt dit nieuws vandaan?
Wetenschappers van de universiteit van München schreven een studie (1) op basis van een bevraging van meer dan 20.000 Europeanen. De bevraging was om andere redenen verricht: het SHARE project ondervroeg in 13 Europese landen (waaronder België) mensen van 50 jaar en ouder over hun gezondheid, ouder worden, op pensioen gaan en dergelijke meer. In deze studie staan gegevens over de kindertijd, of mensen al dan niet in oorlogsgebied leefden en of ze bombardementen en dergelijke hadden meegemaakt. De wetenschappers uit München gebruikten deze gegevens om de gezondheidstoestand van mensen te vergelijken uit landen die in 1940-45 in oorlog waren (zoals België en Duitsland) en landen die de dans ontsprongen (bv. Zwitserland en Denemarken).
Naast allerlei verschillen in opleiding en socio-economische levensomstandigheden vond men bij personen die blootgesteld waren aan de oorlogsomstandigheden een toename van de kans op diabetes, hartaandoeningen en depressie. Als mogelijke oorzaken vonden ze in de vragenlijsten een verband tussen het voorkomen van deze aandoeningen en de blootstelling aan vier factoren.
Vooreerst was er honger. In sommige streken was er extreme hongersnood: in Polen bedroeg in 1941 de gemiddelde calorie-inname 930 Kcal. Dat is minder dan de helft van een normale inname.
Ten tweede was er de afwezigheid van een vader: vele jongeren verloren hun vader aan het front, in Duitsland groeide 1 kind op 4 op zonder vader. De jaren daarna was er ook een wanverhouding tussen vrouwen en mannen waardoor miljoenen vrouwen geen partner vonden.
Ten slotte was er onteigening en vervolging. Op vele plaatsen moesten de bewoners vluchten voor de bezetters. In Polen werd een groot stuk bezet door de Sovjet Unie en moesten miljoenen mensen uitwijken naar het Westen. Deze en waarschijnlijk andere trauma’s worden gelinkt aan de toename van ziektes.
Hoe moeten we dit nieuws interpreteren?
Deze studie gaat voort op getuigenissen en gaat vaak ver terug in het verleden, wat kans geeft op vervorming. Er wordt in deze studie ook niet ingegaan op de mechanismes waarop deze trauma’s de ziektes zouden kunnen veroorzaken. De bevindingen zijn ook niet nieuw. De effecten van oorlog en honger werden reeds vaak onderzocht. Een bekende analyse gebeurde in Nederland over de hongerwinter 1944-45. Op de website http://www.hongerwinter.nl/item.php?id=4&language=NL staat een heldere uitleg en vindt men tientallen publicaties.
Een mooi uitgewerkt voorbeeld is het effect van honger op zwangere vrouwen. In een Amsterdams ziekenhuis zag men tijdens die hongerwinter dat deze vrouwen afvielen in plaats van bijkwamen in gewicht. Dit had desastreuze gevolgen voor hun kind. Deze kinderen liepen in hun latere leven een groter risico op allerlei ziekten; ondermeer op diabetes. In de baarmoeder pasten kinderen zich mogelijk aan aan een zeer laag calorieaanbod en waren ze minder aangepast om later een normaal tot hoog aanbod aan suiker te verwerken.
Ook het blijvend effect van oorlogstrauma’s op mensen is al uitvoerig in studies onderzocht. Een helder voorbeeld daarvan is het wedervaren van Vietnamese vluchtelingen die zich opnieuw gevestigd hadden in Australië (2). Maar ook veel ander onderzoek (3) toont aan dat het blootstellen aan oorlogstraumata een belangrijke voorspeller is van de latere mentale toestand en leidt tot meer depressie, angst en psychosomatische aandoeningen zoals slapeloosheid en rugpijn.
Conclusie
We mogen aannemen dat traumata in oorlogstijd zeer ingrijpend zijn. Zo ook in de Tweede Wereldoorlog. Ze kunnen tot op vandaag psychische letsels veroorzaken bij de overlevenden, zoals depressie en angst. Het effect van ondervoeding op de ongeboren vrucht en op kinderen is veelvuldig onderzocht en het vaker voorkomen van diabetes op latere leeftijd blijkt daaruit. Deze feiten worden bevestigd door bovenstaand onderzoek.
Of een recentere versie van deze studie vindt men in: The Review of economics and Statistics. Early Access Posted Online January 8, 2013. (doi:10.1162/REST_a_00353)
(2) Long-term effect of psychological trauma on the mental health of Vietnamese refugees resettled in Australia: a population-based study. Zachary Steel, MPsycha, Prof Derrick Silove, MDa, , Tuong Phan, PhDb, Prof Adrian Bauman, PhDc. Lancet Volume 360, Issue 9339, 5 October 2002, Pages 1056–1062
(3) Mental health consequences of war: a brief review of research findings R. SRINIVASA MURTHY and RASHMI LAKSHMINARAYANA. World Psychiatry. 2006 February; 5(1): 25–30.
