De aanleg van de hoogspanningslijn Ventilus, die de windmolenparken op zee moet verbinden met het vasteland, zorgt in West-Vlaanderen voor heel wat beroering. De lijn volgt een traject dat dwars door de kustprovincie loopt, met als eindpunt Avelgem. Elia, de Belgische beheerder van het elektriciteitsnet, investeert in samenspraak met de Vlaamse regering vijfhonderd miljoen euro in de aanleg van Ventilus. Ruim tweeëntwintig kilometer van deze lijn komt boven de grond. Recent protesteerden boeren en burgers op de snelweg E403 in de buurt van Lichtervelde tegen de aanleg. De betogers hebben angst voor de negatieve impact van de bovengrondse leiding op hun gezondheid en op de natuur.

Schadelijk voor de gezondheid?

De actievoerders claimen dat de hoogspanningskabels schadelijk zijn voor de gezondheid. De elektromagnetische velden in de buurt van de hoogspanningslijnen veroorzaken volgens hen ziektes als kinderleukemie en de ziekte van Alzheimer.

Als elektriciteit getransporteerd wordt door een geleider, ontstaat er een magnetisch veld. Bij hoogspanningskabels is dat magnetisch veld redelijk sterk. De sterkte van zo’n elektromagnetisch veld verschilt per situatie, is afhankelijk van de voltage die over de lijnen loopt en van de hoeveelheid stroom die door de leidingen stroomt.

Geen wetenschappelijke bewijzen

Er is in wetenschappelijk onderzoek nooit een oorzakelijk verband gevonden tussen deze ziektes en hoogspanningskabels. De onderzoekers Ahlbom en Greenland vergeleken negen en twaalf studies over kinderleukemie en elektromagnetische velden tussen 1979 en 2000 en in 2010 deed Kheifets een vergelijkende studie. Die studies tonen een verhoogd risico op kinderleukemie bij blootstelling aan elektromagnetische velden, maar er ontbreekt volgens de onderzoekers een sluitende methode en de groep onderzochte kinderen is te klein om een oorzakelijk verband te hebben. Er zijn bovendien pas effecten te ontdekken bij een blootstelling van veertien tot achttien uur en meer aan 0,4 microtesla (µT) per dag. Al is de grens van 0,4 µT wat onduidelijk.

Professor Maurits de Ridder, verbonden aan het departement Volksgezondheid van de UGent, beweert in een rapport dat er onvoldoende aanwijzingen zijn dat symptomen als hoofdpijn of vermoeidheid, waar mensen die in de buurt wonen van hoogspanningslijnen soms over klagen, veroorzaakt worden door blootstelling aan elektromagnetische velden.

Hoogspanningskabel onder de grond

Een andere eis die naar voren kwam bij de demonstranten was dat ze liever zien dat de hoogspanningskabels onder de grond gelegd worden. Brigitte Borgmans, woordvoerder van het Vlaams departement voor Omgeving, zegt dat die aanpassing weinig uitmaakt voor de hoeveelheid elektromagnetische straling: “Het elektromagnetische veld verdwijnt niet, maar wordt enkel smaller.”

Impact op natuur en omgeving

Uit de startnota van het Vlaamse departement voor Omgeving blijkt uit vooronderzoek dat de effecten op de bodem- en grondwaterkwaliteit meestal verwaarloosbaar zijn. Overigens kan bij de aanleg van Ventilus wel een tijdelijke verstoring van de biodiversiteit optreden en kan er tijdelijk een toename zijn van verkeersemissies rond de bouwlocaties. Borgmans geeft aan dat ze pas echt conclusies kunnen trekken als er een proeftracé is aangelegd, waar alle bovenstaande zaken getest gaan worden.

Toch kunnen hoogspanningskabels en de bijhorende elektromagnetische velden wel enige invloed hebben op de natuur. Een wetenschappelijk onderzoek uit 2006 van de Duitse professoren Wolfgang Harst en Jochen Kuhn toont aan dat bijen abnormaal reageren op blootstelling aan elektromagnetische straling, zoals de straling van mobiele telefoons.  Natuurpunt, een onafhankelijke Belgische natuurbehoudsorganisatie, deed in opdracht van Elia onderzoek naar de hoogspanningskabels rond Diepenbeek. Op basis van de verzamelde data schat Natuurpunt dat er zo’n 466 vogels per dag sterven door hoogspanningskabels. De vogels sterven meestal niet door elektrocutie, want daarvoor moeten ze twee hoogspanningskabels tegelijkertijd aanraken. Ze vliegen zich te pletter op de voor hen quasi onzichtbare kabels.

Gebrek aan inspraak

Een aantal demonstranten kloeg over een gebrek aan inspraak bij het project. Dat klopt niet volgens Borgmans: “Mensen hebben tweemaal inspraak in het proces en er werd een informatiemarkt georganiseerd. Het is belangrijk om te vermelden dat het tracé van de hoogspanningskabels nog niet vastligt. Er volgt een nieuw onderzoek nadat een proeftracé in werking is getreden.”

Conclusie

De angst van de demonstranten is op basis van voorgaand onderzoek ongegrond, maar over het Ventilus-project kunnen pas harde conclusies getrokken worden als er een proeftracé is aangelegd.