Foto toont brand in Oekraïens onderwijsgebouw uit 2019, geen “massamoord” uit 2014

Volgens een Twitteraar zou er 2 mei 2014 een massamoord geweest zijn in Odessa. Bij de tweet staat een foto van een brandend gebouw. De slachtoffers zouden etnische Russen zijn en de daders "Oekraïense nazi’s". Een gelijkaardig bericht circuleert op Facebook, maar het klopt niet.

Foto toont brand in schoolgebouw uit 2019

We zochten de bijgevoegde foto op via reverse image search met Google en Yandex, een Russische zoekmachine. Daaruit blijkt dat de foto niet dateert van 2014, maar 2019. Het toont ook geen vakbondsgebouw, maar een brand in een gebouw van het hoger onderwijs. Beelden van het brandend gebouw zijn terug te vinden op verschillende Oekraïense nieuwswebsite zoals Odessa Comments en fakty.com en de website van Radio Free Europe Radio Liberty.

De foto gaat over een andere brand dan op sociale media beweerd wordt, maar het vond wel plaats in dezelfde stad, Odessa, een havenstad in het Zuiden van Oekraïne. Op 4 december 2019 onstond rond 10 uur brand op de derde verdieping van een onderwijsgebouw, het college voor Economie, recht, hotel en restaurant business. Op dat moment waren vooral studenten en onderzoekers aanwezig. 40 van hen konden geëvacueerd worden.

Pas rond 14 uur was de brand onder controle. Volgens officiële instanties waren 29 mensen gewond, 16 mensen overleefden de brand niet. Na de brand werd een strafzaak geopend naar schending van de brandveiligheidseisen.

2 mei 2014: brand in vakbondsgebouw  

We gingen na wat er dan wel op 2 mei 2014 in Odessa gebeurde. Op die dag was er weldegelijk een brand in een vakbondsgebouw in Odessa. Hierbij kwamen 42 mensen om het leven. Maar het gaat niet om etnische Russen. Het was een gevecht tussen pro-Russische federalisten en pro-Oekraïense eenheidsdemonstranten. De pro-Oekraïense activisten betoogden voor een eenheid van het land, terwijl de pro-Russische activisten voor federalisering waren.

Aan beide kanten vielen er slachtoffers. De precieze oorzaak van de brand is niet gekend. Onder andere Oekraïense (Kyiv Post), Britse (BBC, The Guardian) en Belgische media (VRT, De Morgen) berichtten er over.

geweld tussen pro-Russische en pro-Oekraïense betogers

Volgens BBC kwamen hardline-voetbalfans samen tijdens een mars om een eengemaakt Oekraïne te steunen. Het geweld brak uit toen pro-Russische activisten de mars verstoorden. Bij beide groepen waren gewapende activisten. In een reactie bestormden mensen het pro-Russische kamp, dat zich verplaatste naar de ingang van het vakbondshuis.

Volgens The Guardian werd de brand aangestoken toen pro-Oekraïense betogers het gebouw wilden bestormen. Beide groepen gooiden Molotovcocktails naar elkaar van binnen en buiten het gebouw.

Het echte vakbondsgebouw in Odessa na de brand van 2014. Bron: Yuriy Kvach.

Vier dagen na de brand liep het dodental op tot 42. Mensen stikten in de rook of sprongen uit het raam. Zes anderen stierven bij schietpartijen rond het gebouw.

Pro-Russische activisten verdedigden het brandend gebouw door metselwerk of benzinebommen in de menigte te gooien. Getuigen vertelden dat er ook van op het dak geschoten werd. Volgens de Verenigde Naties reageerde de politie niet doeltreffend om de menigte in bedwang te houden.

Aanloop van conflict na Maidan protesten

Al voor de brand waren er spanningen in Oekraïne. Op 21 november 2013 ontstonden de Maidan protesten. Toenmalig president Viktor Janoekovytsj wilde de overeenkomst met de Europese Unie niet tekenen. Dat was tegen de wil van de meerderheid van het Oekraïense parlement. De president wilde betere banden met Rusland, dat Oekraïne onder druk zette om de EU-deal te weigeren. Hierdoor volgden pro-Westerse protesten en een wissel van de regering.

Op het einde van de Maidan-protesten in Kiev riepen anti-Maidan-groepen in Odessa op tot de federalisering van Oekraïne. Maidan-aanhangers verzetten zich hiertegen. Na 19 februari 2014 namen de spanningen toe. Een groep pro-eenheidsdemonstranten en lokale journalisten werden aangevallen door georganiseerde groepen. Er waren wekelijkse betogingen, vertelt de website van de Verenigde Naties.

Volgens officiële statistieken is 29% van de inwoners van Odessa van Russische afkomst. Hierdoor zorgden de Maidan protesten voor meer ophef in de streek van Odessa dan in het Westen van het land. In de stad liepen de spanningen hoog op omdat tegenstanders van de Maidanprotesten op een centraal plein kampeerden. Het kamp lag dicht bij het hoofdkwartier van de vakbonden waar later de brand ontstond.

Geen dader gevonden

De oorzaak van de brand heeft aangestoken, is onbekend. De Hoge Commissaris voor Mensenrechten van de Verenigde Naties (OHCHR) voerde onderzoek uit naar de situatie en zette haar bevindingen uiteen in een rapport. Volgens de website van de Verenigde Naties is er nog steeds geen schuldige gevonden voor de brandstichting. De OHCHR concludeert dat beide groepen voor escalatie zorgden en een gedeelde verantwoordelijkheid dragen voor het geweld.

Het rapport oordeelt verder dat de Oekraïense instanties onvoldoende deden om de verantwoordelijken te identificeren en terecht te stellen. Ook een rapport van de Raad van Europa wijst op tekortkomingen in het onderzoek van Oekraïne.

Conclusie

Op 2 mei 2014 vond een brand plaats in het vakbondsgebouw van Odessa. Maar het gaat niet om een “massamoord door Oekraiënse nazi’s”. De brand ontstond bij een gewelddadige confrontatie tussen pro-Oekraïense eenheidsdemonstranten en pro-Russische federalisten. De brand leidde tot 42 doden. Er vielen slachtoffers aan beide kanten. De foto bij de sociale mediaberichten toont niet de brand van het vakbondsgebouw, maar van een gebouw van het hoger onderwijs vijf jaar later.