Is er een zwaar griepseizoen op komst?

Waar komt deze bewering vandaan?

De jaarlijkse griepepidemie leek vorig jaar wel met vakantie: de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) becijferde dat er in het griepseizoen 2020-2021 maar liefst 99.8% minder griepbesmettingen waren in Europa. Niet geheel onverwacht natuurlijk: de maatregelen om het coronavirus in te dijken, werken ook tegen andere respiratoire virussen die zich via druppels en de lucht verspreiden, zoals het griepvirus.

Tot daar het goede nieuws. Nu het normale leven zich stilaan weer op gang trekt, wordt gevreesd dat er ons dit jaar een zwaar griepseizoen te wachten staat. Er worden niet alleen meer besmettingen dan anders verwacht. Sommige modellen voorspellen tot wel 50% meer ziekenhuisopnames. Door een griepseizoen over te slaan, zou onze immuniteit voor het virus haar jaarlijkse boost gemist hebben. Daardoor zouden we er dit jaar vatbaarder voor zijn. Vooral kinderen jonger dan 2 jaar, die dus wellicht nog nooit met het virus in contact zijn gekomen, lopen risico (1).

Het gaat uiteraard slechts om voorspellingen. Hoeveel belang mogen we daaraan hechten? Kunnen we eigenlijk wel weten waaraan we ons mogen verwachten?

Hoe moet je dit nieuws interpreteren?

Waarom we dit jaar minder beschermd zijn

Het griepvirus ondergaat jaarlijks kleine (of grotere) veranderingen. Daardoor lopen we elk jaar opnieuw het risico om ziek te worden. Toch raken de meesten onder ons niet jaarlijks besmet, dankzij het geheugen van ons immuunsysteem:

• Doordat we jaarlijks met het griepvirus in contact komen (al dan niet met ziekte tot gevolg), blijft ons immuunsysteem min of meer up-to-date.
  • Na verloop van tijd hebben we een catalogus griep-antistoffen. Daarmee kunnen we aan de slag om de nieuwe variant aan te vallen.
  • Daardoor worden we niet altijd ziek.
• Door een jaar over te slaan, hebben we mogelijk een ‘update’ gemist.
  • Daardoor hebben we dit jaar meer kans om ziek te worden.
  • Ons immuunsysteem moet zich nu in één keer aanpassen aan de veranderingen die het virus gedurende 2 jaar inbouwde.

Ook voor de ontwikkelaars van de griepvaccins vormt dit een extra uitdaging:

• Om het griepvaccin voor het noordelijk halfrond samen te stellen, houden ze normaal rekening met het virus dat circuleerde tijdens het griepseizoen in het zuidelijk halfrond (onze zomer) en omgekeerd.
• Op basis daarvan maken de vaccinontwikkelaars een berekende gok over het virus dat bij ons zal circuleren.
  • Soms lukt dat goed en biedt het vaccin een uitstekende bescherming.
  • Andere jaren gokken ze er meer naast en werkt het vaccin minder goed.
  • Waar we dit jaar zullen uitkomen, valt moeilijk vooraf te zeggen.

De voorspellingen

Recent verschenen twee studies online over een model om voorspellingen te maken over het aankomende griepseizoen (2,3). Beide studies werden uitgevoerd op basis van Amerikaanse epidemiologische data. De resultaten van deze studies werden echter nog niet nagekeken door onafhankelijke onderzoekers. We moeten ze dus met de nodige voorzichtigheid interpreteren.

• De modellen die in beide studies gebruikt worden om de voorspellingen te doen, brengen verschillende factoren in rekening:
  • de overdraagbaarheid van het virus;
  • verschillende virusvarianten;
  • vaccinatiegraad en efficiëntie;
  • virusbeperkende maatregelen;
  • de immuniteit die tijdens voorgaande seizoenen werd opgebouwd.
• In de eerste studie voorspelt het model ongeveer 100.000 extra griepgerelateerde ziekenhuisopnames in de Verenigde Staten.
  • Dat is ongeveer 20% extra in vergelijking met het gemiddelde griepseizoen.
  • In dit scenario gaan we ervan uit dat:
    • de vaccinatiegraad even hoog blijft als de afgelopen jaren;
    • het virus een gemiddelde overdraagbaarheid heeft (2).
• Daarnaast beschreven de auteurs ook een worstcasescenario waarbij we zouden af te rekenen krijgen met een zeer overdraagbaar virus en een lage vaccinatiegraad.
  • In dat geval zouden we rekening moeten houden met meer dan 400.000 extra ziekenhuisopnames in de VS (2).
• De auteurs geven aan dat we deze toename in het aantal ziekenhuisopnames kunnen beperken door de vaccinatiegraad of de werkzaamheid van het vaccin op te krikken.
  • Wanneer het aantal gevaccineerden met 20% kan stijgen, zouden we deze toename (uit het eerste scenario) kunnen voorkomen (2).
• De tweede studie komt met gelijkaardige cijfers naar voor, maar bouwt iets meer voorzichtigheid in.
  • De auteurs geven uitdrukkelijk aan dat het om voorspellingen gaat, en dat de realiteit afhankelijk is van verschillende factoren (3).

Beïnvloedende factoren

Deze studies zijn waardevol en de kans op een zwaar griepseizoen zit er wel degelijk in. Toch blijven het maar voorspellingen, met grote onzekerheden en foutenmarges. Er zijn immers veel beïnvloedende factoren:

• Een eerste onvoorspelbare factor is het virus zelf. We weten momenteel niet in welke mate de circulerende varianten zullen verschillen van eerdere varianten.
  • Wanneer het virus van dit jaar sterk lijkt op dat van het voorgaande griepseizoen, dan zou het overslaan van het vorige seizoen meer invloed hebben dan wanneer het huidige virus sterker zou afwijken.
  • Bij sterk op elkaar lijkende virussen zouden we namelijk vorig jaar een belangrijk deel van onze immuniteit opgebouwd hebben. Dat gebeurde nu niet.
  • Bij een meer afwijkend virus is de invloed van een gemist jaar kleiner, omdat we dan sowieso meer beroep moeten doen op nieuwe antistoffen of op antistoffen die we al langer dan een jaar hebben. Natuurlijke griepimmuniteit kan verschillende jaren meegaan.
• Ook de overdraagbaarheid van het virus zal de uitkomst van het griepseizoen bepalen.
  • Hoe minder het virus zich kan verspreiden, hoe makkelijker de griep in te dijken is en hoe minder gevallen er wellicht zullen zijn.
  • Ook dat kunnen we pas evalueren wanneer het griepvirus effectief opnieuw zijn opmars maakt.
• Een derde belangrijke factor is ons gedrag.
  • Hoewel we al veel beschermende covid-19-maatregelen achter ons gelaten hebben, blijven er de komende winter mogelijk nog een aantal van overeind.
  • Mensen zijn zich intussen veel bewuster van het belang van hygiënische maatregelen, zoals handen wassen en afstand houden.
  • Thuiswerken blijft populair en de mondmaskers blijven op drukke plaatsen wellicht nog even behouden.
  • Dergelijke maatregelen hebben uiteraard ook een invloed op het griepvirus.
• Ten vierde spelen de vaccins een rol.
  • Zowel de vaccinatiegraad als de werkzaamheid van de vaccins zijn belangrijk.
  • Die werkzaamheid op voorhand voorspellen is niet mogelijk. Wel weten we dat het dit jaar extra belangrijk zal zijn om zoveel mogelijk mensen (met risicofactoren) te vaccineren. Zo bouwen zij toch opnieuw wat bijkomende immuniteit op.

De rol van het griepvaccin

In een wereld van onbekenden is er één belangrijke factor die we zelf in handen hebben: de vaccinatiegraad. Ook de Hoge Gezondheidsraad (HGR) wil daar sterk op inzetten en heeft al zijn adviezen klaar (4). De vraag naar griepvaccins zal dit jaar groot zijn, terwijl het aanbod wellicht niet zo hard zal groeien. De vaccins worden dus het best eerst ingezet waar ze het meest kunnen renderen, namelijk bij de risicopatiënten.

Conclusie

Doordat we een griepseizoen overgeslagen hebben, is ons immuunsysteem niet meer helemaal up-to-date en zijn we mogelijk minder beschermd tegen de griep dan anders. Hoe zwaar het griepseizoen wordt, hangt echter van verschillende factoren af, zoals het virus zelf, ons gedrag en het vaccin. Voorspellen hoe sterk de griep zal circuleren, is dus moeilijk.