Is skiën in de Alpen binnenkort een uitgestorven sport?

Het concept van skiën als vakantie is de afgelopen decennia enorm populair geworden. Hoewel het ver afstaat van zijn oorspronkelijke functie, speelt skiën nog steeds een belangrijke rol in de cultuur van de Europese Alpen. Skigebieden zijn zich over de jaren blijven ontwikkelen en tegenwoordig draait een wintersportvakantie om meer dan alleen het skiën.

Helaas kunnen ook de Alpen niet aan de klimaatverandering ontkomen en dreigt de wintersporten weg te smelten als sneeuw voor de zon.

Klimaatverandering in de Alpen

Het klimaat verandert door menselijke activiteiten. Een belangrijk gevolg van deze klimaatverandering is de ongeziene snelle stijging van de globale temperatuur.

In berggebieden zoals de Europese Alpen wordt de opwarming nog versterkt doordat ijs en sneeuw normaal het zonlicht weerkaatsen. Warmere temperaturen smelten het ijs en de sneeuw waardoor er donkere rotsen en vegetatie tevoorschijn komen, die absorberen de warmte. Dit creëert een feedbacklus die de opwarming verder versterkt.

Voorspellingen wijzen op verdere opwarming in de komende tientallen jaren. Alhoewel het moeilijk in te schatten valt wat de precieze langetermijneffecten zullen zijn voor specifieke skigebieden, zien we toch al een aantal algemene negatieve effecten tot stand komen in de Europese Alpen. Zo resulteert de opwarming al in veranderende regen- en sneeuwpatronen met alle gevolgen van dien.

Zichtbare effecten

Een belangrijke voorwaarde om te kunnen skiën is natuurlijk het hebben van een voldoende dikke sneeuwlaag. Als gevolg van de stijgende temperaturen in de Europese Alpen valt er ondertussen zichtbaar minder sneeuw in de lagere gebieden in vergelijking met de vorige eeuw.

In 2006 uitte de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OECD) nog een waarschuwing dat klimaatverandering het skitoerisme in Europa bedreigt. Sindsdien is de situatie nog veel erger geworden.

Een analyse van zes Alpenlanden (Oostenrijk, Frankrijk, Duitsland, Italië, Slovenië en Zwitserland) toont aan dat de gemiddelde sneeuwdikte van november tot mei tussen 1971 en 2019 op de meeste locaties met gemiddeld zo’n 8% afnam per decennia. Samen met de sneeuwdikte is ook de omvang en duur dat de sneeuw blijft liggen aanzienlijk afgenomen de laatste 50 jaar.

“Dat is een logisch gevolg. Want de warmere periodes tussen twee sneeuwvalperiodes zorgen ervoor dat een groot deel van het sneeuwpakket op lage en middelhoge hoogte smelt”, zegt professor klimatologie Xavier Fettweis aan de Universiteit van Luik. “Hierdoor kan de sneeuw zich niet ophopen om vervolgens het hele winterseizoen te blijven liggen.”

Klimaatonderzoeker Martin Menegoz (Université Grenoble-Alpes) verwijst ook naar de hogere temperatuur die “ervoor zorgt dat sneeuwval sneller smelt en verandert in regen”. Om sneeuw te vormen moet er natuurlijk voldoende koude zijn om de ijskristallen te vormen. Door de hogere temperaturen regent het vaker en sneeuwt het minder vaak op lagere hoogte.

De gevolgen van minder sneeuwdagen en de verhoogde smelt zorgen er momenteel al voor dat de periode waarin van nature geskied kan worden korter wordt. Zo vond een Zwitserse studie dat het skiseizoen vandaag 12 dagen later start en 26 eerder eindigt dan in de jaren ‘70. Het meest ingrijpende gevolg is de sluiting van lager gelegen skistations. Op grote hoogte blijft de temperatuur nog onder 0°C waardoor de trend zich daar in mindere mate voordoet.

Skivakantie nog mogelijk in de Alpen?

Wetenschappelijke klimaatmodellen en analyses kunnen klimatologische trends in de toekomst inschatten.. Alhoewel toekomstvoorspellingen altijd een onzekerheid met zich meebrengen, hebben modellen die sinds 1970 opgemaakt zijn goed werk geleverd bij het voorspellen van de opwarming in de toekomst.

De verwachte temperatuurstijging in de Europese Alpen zal zich naar alle verwachtingen dus voortzetten in de loop van de eenentwintigste eeuw. Dit zal leiden tot een nog grotere afname van zowel het sneeuwdek als de sneeuwmassa en een toename in frequentie van regenval in de winter.

Omdat er meer onzekere trends in waarnemingen en toekomstprojecties op grotere hoogten zijn, valt nog af te wachten hoe dit zal evolueren. Op lagere hoogtes staat vast dat er meer regen en minder sneeuw zal vallen.

Skiën is op dit moment in sommige skigebieden op 1000 meter al niet meer mogelijk en dit zal ook verder uitbreiden. Zo wordt verwacht dat skiën op 1200 meter enkel nog voor een paar decennia zal kunnen.

Zo geeft klimaatonderzoeker Lander Van Tricht (VUB) aan dat “per 1°C stijging de sneeuwgrens gemiddeld 150 meter omhoog gaat. In de Alpen is de gemiddelde temperatuur al 3°C gestegen, dus ligt de gemiddelde sneeuwgrens nu ook zo’n 450-500 meter hoger”.

Skiën zal op lange termijn enkel mogelijk blijven in hooggelegen stations boven 1800 à 2000 meter. Van Tricht vermeldt nog dat op grote hoogtes (voorlopig boven 2000-2500 meter) “het zelfs voorkomt dat er meer sneeuw valt omdat warmere lucht meer vocht kan bevatten en het hier nog koud genoeg is”.

De sneeuwdikte records van dit en vorige jaren in sommige regio’s getuigen hiervan. Ondanks deze records blijft de algemene tendens duidelijk dat de sneeuwdikte, de omvang en de duur afneemt en verder zal blijven afnemen.

Oplossingen?

“Het is duidelijk dat de wintersport in de toekomst zal kunnen blijven bestaan, maar ze zal wel drastisch veranderen", stelt Van Tricht gerust. In lagere gebieden zal kunstsneeuw steeds meer soelaas moeten bieden, zolang dit mogelijk is. Als de temperatuur blijft stijgen, zullen lagere gebieden op langere termijn ook geen kunstsneeuw meer kunnen maken.

Een voorbeeld hiervan zijn de sneeuwkannonen waarbij waterdruppels in de koude lucht geblazen worden, waardoor ze bevriezen. Niettegenstaande is het produceren van kunstmatige sneeuw erg duur omdat het veel water en energie vraagt. Soms is het ook niet mogelijk om kunstsneeuw te maken, omdat temperaturen onder het vriespunt moeten liggen.

Wanneer in de toekomst lagere gebieden moeten sluiten of minder sneeuwzekerheid zullen hebben, zal de vraag naar skiën in hoger gelegen gebieden kunnen toenemen. Dit kan door vraag en aanbod een significante invloed op de prijs hebben.

Wintersportregio’s worden al opgeroepen om hun aanbod aan te passen aan een veel warmer klimaat en navenant minder sneeuwdagen. Om hun toeristische inkomsten te waarborgen proberen sommige bestemmingen daarom al over te schakelen op andere activiteiten dan de traditionele wintersport.

Ze richten zich dan op activiteiten voor alle seizoenen zoals kuuroorden, wandelen en mountainbiken. Dit lost het probleem niet volledig op, want skiërs die dure skipassen kopen en vaak materiaal huren leveren veel meer inkomsten op dan wandelaars en fietsers.

Conclusie

De klimaatverandering heeft een grote impact op de Europese Alpen en leidt tot een zichtbare afname van de sneeuwval, vooral op lagere hoogtes. Dit resulteert nu al in kortere skiseizoenen en de sluiting van lager gelegen skigebieden. In de toekomst zal skiën voornamelijk mogelijk blijven in hooggelegen gebieden boven de 2000 meter. Als de temperatuur blijft stijgen, zal in de lagere gebeiden zelfs kunstsneeuw geen oplossing kunnen bieden.