Wat is de impact van klimaatverandering op overstromingen?

Volgens metingen van het Koninklijk Meteorologisch Instituut (KMI) is 2024 nu al het natste jaar ooit gemeten in België. Helaas werden verschillende gebieden in Europa dit jaar getroffen door hevige overstromingen, met heel wat schade en soms dodelijke slachtoffers als gevolg. Wat heeft dit allemaal te maken met klimaatverandering?

Zeespiegelstijging als gevolg van klimaatverandering

Het klimaat verandert door de uitstoot van broeikasgassen. Eén van de belangrijkste signalen is de stijging van de gemiddelde wereldwijde temperatuur. Een gevolg van die oplopende temperatuur is de stijging van de zeespiegel.

Aan de basis valt die stijging toe te schrijven aan de thermische uitzetting van de oceanen doordat deze opwarmen. Een hogere temperatuur doet het water namelijk uitzetten en op die manier het zeeniveau stijgen. Maar ook smeltend ijs van gletsjers en de Antarctische ijskap dragen bij tot de stijging van de zeespiegel.

Stijging van 20 centimeter

De gemiddelde zeespiegel is nu al meer dan 20 centimeter toegenomen sinds 1900. Hoeveel klimaatverwarmende broeikasgas we nog in de atmosfeer stoten, maar ook de smelting van de poolkappen kunnen een effect hebben op hoeveel de zeespiegel nog zal stijgen. In Europa zou de zeespiegel tegen het einde van de eeuw gemiddeld met 60 tot 80 centimeter stijgen, zo voorspelt het Belgisch centrum voor klimaat- en milieu risicobeoordeling Cerac. Veel hangt af van de snelheid waarmee het ijs in Antarctica smelt.

Op YouTube trekken sommige filmpjes die stijging in twijfel, omdat we dit niet altijd met het blote oog kunnen waarnemen. Maar de effecten van klimaatopwarming zijn er dus wel degelijk. In België evolueert die stijging gelijkmatig. “De waarnemingen die we sinds 1925 hebben vastgesteld aan de kust van Oostende, geven een gemiddelde stijging van 2 millimeter per jaar aan,” aldus Patrick Willems, hydroloog aan de KU Leuven. “Dat is 20 centimeter in 100 jaar tijd.”

Is de stijging van de zeespiegel een gevaar voor België? 

Volgens het Nationaal Crisiscentrum is het onwaarschijnlijk dat een zeespiegelstijging een werkelijk gevaar vormt voor de Belgische kuststeden. “Ook al zijn de kansen op kustoverstroming klein: de gevolgen - indien het zou gebeuren - zouden extreem groot zijn,  dus is het belangrijk dat we investeren in beschermingsmaatregelen,” vertelt Patrick Willems.

De veiligheid wordt momenteel gegarandeerd voor zware stormvloeden en een zogenaamde duizendjarige storm, een zware storm met hoge zeegolven en waterstanden die maar eens in de 1000 jaar plaatsvindt. Ze kan natuurlijk nog steeds elk moment optreden.

In 2011 keurde de Vlaamse Regering het Masterplan Kustveiligheid goed om de Belgische kust tot minstens 2050 te beschermen. Het plan neemt preventieve maatregelen tegen extreme stormen, met onder andere de stormvloedkering in Nieuwpoort, stormmuren op zeedijken en de strandophogingen in verschillende badsteden. Na 2050 zal meer nodig zijn. Daar wil het plan Kustvisie op verder bouwen.

Neerslag als gevolg van klimaatverandering

Hevige regen is een belangrijke oorzaak van overstromingen. De klimaatverandering zou volgens wetenschappers in veel gebieden nu al leiden tot een toename van de neerslag, ook in Europa. Door de opwarming van de aarde neemt de temperatuur toe. Warmere lucht kan meer water ophouden, wat op zijn beurt dus kan zorgen voor intensere regenbuien.

Een toename van de neerslag over langere perioden zal voornamelijk leiden tot overstromingen van rivieren, beken en kanalen - de zogenaamde fluviale overstromingen. Korte, intense wolkbreuken kunnen op een andere manier voor overstromiungen zorgen: straten en velden staan dan onder water omdat het regenwater niet snel genoeg weg kan. Dat heet een pluviale overstroming.

Volgens de Vlaamse Milieumaatschappij zal toenemende neerslag zorgen voor meer pluviale overstromingsgebieden in Vlaanderen.

Kaart met overstromingsgevoelige gebieden bij huidig (2023) en toekomstig (2050) klimaat (Bron: Waterinfo Vlaanderen).

Ook droogte en hitte zijn klimaatrisico’s in België

Mogelijke overstromingen door zware regenval zijn lokaal een risico. De recente overstromingen van 2021 in Pepinster en de grote wateroverlast in de Westhoek van 2023 vormen daarvan het bewijs. Tegelijkertijd kan ook waterschaarste een groot probleem voor Vlaanderen vormen.

Patrick Willems geeft aan dat er toenemende droogte kan optreden in de zomermaanden. Er zou waterschaarste optreden en hittestress, dit vooral in het zuidoosten van het land en in de steden. Bij ongewijzigd beleid, berekende Cerac dat we van vier hittegolfdagen per jaar naar 50 zouden stijgen.

Wil je nagaan welke effecten de klimaatverandering door onder andere wateroverlast kan hebben, dan kun je de IMPACT-tool raadplegen. De IMPACT-tool brengt de mogelijke klimaatverandering tot 2050 en verder gedetailleerd in beeld voor Vlaanderen. Ook de effecten van de klimaatverandering (zoals hitte, droogte en wateroverlast) en de impact op inwoners, gebouwen, natuur en landbouw brengt de tool in beeld.

Welke maatregelen tegen mogelijke overstromingen worden genomen?

De Vlaamse Regering heeft met de Blue Deal een plan opgesteld om Vlaanderen weerbaarder te maken tegen droogte en overstromingen. Ze doen dit door bijvoorbeeld natuurgebieden te herstellen waar water vrij kan overstromen, door gebieden in te richten die water veilig kunnen opvangen en door verharding door beton te verminderen, zodat water beter in de grond kan trekken. De vorige Vlaamse Regering voorzag hiervoor een budget van 500 miljoen euro. De nieuwe Vlaamse Regering investeert nog 285 miljoen euro in de Blue Deal.