Nee, Japan stopte niet met het vaccineren van kinderen onder de twee jaar

Volgens een bericht op Instagram zou de Japanse overheid in 1994 gestopt zijn met het vaccineren van kinderen jonger dan 24 maanden. Als gevolg daarvan zou de zuigelingensterfte met 96 procent gedaald zijn.

Die bewering is echter niet nieuw. Vergelijkbare berichten verschenen ook al op Facebook en X, maar ze kloppen niet. Japan heeft zijn vaccinaties nooit stopgezet, dit is gebaseerd op een foutieve interpretatie van een wijziging in de Japanse vaccinatiewet in 1994. Ook de zuigelingensterfte kende na 1994 geen plotse of dramatische daling.

Vaccinatie niet langer verplicht in Japan

Hoe zit het dan precies? Om te beginnen heeft Japan vaccineren in 1994 nooit stopgezet, voor geen enkele leeftijdsgroep. Wat er in 1994 wel gebeurde, is dat vaccinatie niet langer verplicht werd.

Door publieke bezorgdheid over mogelijke bijwerkingen werd de Japanse Immunisatiewet herzien. Vaccinaties die sinds 1948 verplicht waren, werden sindsdien enkel nog sterk aanbevolen.

De Japanse wet schrijft wel een strikte vaccinatiekalender voor waarin het routinevaccinaties aanraadt voor kinderen. Wie daarvan afwijkt, bijvoorbeeld door te laat te vaccineren, valt onder het vrijwillige regime. Het vaccin is dan niet langer gratis en er kan geen aanspraak gemaakt worden op schadevergoeding bij ernstige bijwerkingen.

Gelijkaardige situatie in België

Ook in België bestaat er een vaccinatiekalender die sterk lijkt op die van Japan. Ouders zijn niet verplicht om hun kind te laten vaccineren, maar de overheid moedigt het wel aan. Is een kind niet (volledig) gevaccineerd volgens het basisvaccinatieschema, dan zijn ook de inhaalvaccinaties gratis.

“Het enige wettelijk verplichte vaccin in België is dat tegen polio,” zegt de persdienst van gezondheidsinstituut Sciensano. Baby’s moeten vóór 18 maanden een volledige basisvaccinatie tegen polio gekregen hebben.

“In Franstalig België geldt daarnaast dat enkele vaccins verplicht zijn voor kinderen die gebruik willen maken van officiële kinderopvang via ONE” (Office de la Naissance et de l'Enfance), de Franstalige tegenhanger van Kind en Gezin.

Hoge vaccinatiegraad

Ondanks de afschaffing van de verplichting bleef de vaccinatiegraad in Japan na 1994 hoog. Voor basisvaccins bij kinderen onder de 24 maanden zoals DKT (difterie, kinkhoest, tetanus), de eerste dosis mazelen en polio had Japan in 2023 over het algemeen ook zeer hoge vaccinatiegraden. Gelijkaardig en soms hoger dan in andere ontwikkelde landen.

​​Japan liep vanaf 1990 wel een aanzienlijke vertraging op met de introductie van belangrijke vaccins, zoals het basisvaccin voor kinderen tegen Haemophilus influenzae type B (Hib) en het IPV-poliovaccin. Deze werden pas ruim 20 jaar later ingevoerd dan in veel andere landen.

Dalende kindersterfte verliep geleidelijk

Ook de bewering over kindersterfte kan nagetrokken worden, dankzij cijfers van de Verenigde Naties. In 2023 wordt het kindersterftecijfer in Japan geschat op 1,77 kinderen per 1000 geboorten voor hun eerste verjaardag. In 1994 was dit nog 4,25 per 1000 geboorten.

Ten opzichte van 1994 is dat een daling van bijna 60 procent, verre van de 96 procent uit de Instagrampost dus. Of dat ligt aan vrijblijvende vaccinatie? Nee, want kindersterfte nam geen plotse duik in 1994. Die zakt al geleidelijk aan sinds 1949.

Zuigelingensterftecijfer in Japan. Bron: UN Inter-agency Group for Child Mortality Estimation (IGME)

De introductie en uitbreiding van vaccinatieprogramma's sinds 1948, samen met verbeterde hygiëne en het afnemen van infectieziekten speelden een zeer belangrijke rol bij het terugdringen van sterfte algemeen en kindersterfte in Japan na 1949.

Verplichting?

Waarom niet alle vaccins verplichten? Volgens Sciensano zijn wetenschappers het daar niet over eens. “De zin of onzin van een vaccinatieplicht zal ook sterk afhangen van de context,” klinkt het. “Een verplichting is ook maar zinvol als ze ook gecontroleerd wordt, wat niet zo eenvoudig is, en als er proportionele straffen kunnen opgelegd worden.”

De sleutel tot een hoge vaccinatiegraad is volgens Sciensano goede informatie. “In vele landen die nog een hoge kindersterfte kennen, moeten ouders ver reizen en lang aanschuiven om hun kinderen te laten vaccineren. Zij doen dat omdat ze van dichtbij zien wat het gevaar is van bepaalde ziektes. De uitdaging is om dat ook in België opnieuw duidelijk te maken aan jonge ouders.”

Conclusie

De bewering dat Japan in 1994 zou zijn gestopt met het vaccineren van jonge kinderen en dat dit een sterke daling van de zuigelingensterfte veroorzaakte, klopt niet. In werkelijkheid werd vaccinatie toen niet langer verplicht, maar wel nog sterk aanbevolen. De vaccinatiegraad bleef bovendien hoog. Dat de kindersterfte met 96 procent daalde sinds die herziening van de wet, klopt evenmin. Dat cijfer was al bijna vijftig jaar aan het zakken, mede dankzij vaccinatie, betere gezondheidszorg en verbeterde hygiëne.