Stress is niet de op één na grootste doodsoorzaak ter wereld, maar wel sterk gelinkt aan hart- en vaatziekten en kanker

In een interview voor Humo zei Tom Waes dat stress de op één na grootste doodsoorzaak ter wereld is. Daarvoor is geen bewijs: de twee grootste doodsoorzaken zijn kanker en hart- en vaarziekten. Wel bestaat er een link tussen stress en die twee ziekten. Maar andere factoren, zoals onze levensstijl, zijn minstens even bepalend.

24 september 2024

Voor het tv-programma ‘Kalm Waes’ probeerde Tom Waes zijn stress te beheersen. Volgens Waes is stress dan ook de tweede grootste doodsoorzaak ter wereld.

Maar de twee grootste doodsoorzaken ter wereld zijn hart- en vaatziektes en kanker. Chronische stress kan de ontwikkeling van deze ziektes wel stimuleren.

Maar andere factoren zoals roken of vettig eten spelen hierbij ook een rol. Bovendien is het niet altijd eenvoudig om één sluitende doodsoorzaak aan te wijzen.

Op 26 augustus stond in de Humo een interview met Tom Waes naar aanleiding van zijn tv-programma ‘Kalm Waes’. “Voor de reeks ‘Kalm Waes’ onderwierp hij zich aan stressexperimenten en leerde hij technieken om met zijn onrust om te gaan”, zo luidt het in de inleiding van het interview.

Wat verderop benadrukt Waes ook het maatschappelijk belang van zulke stress-management technieken door te stellen dat “stress de op één na grootste doodsoorzaak ter wereld is.” Klopt dat?

Hart- en vaatziekten en kanker als twee grootste doodsoorzaken

Volgens de site OurWorldInData vormden in 2019 hart- en vaatziekten (33% van alle sterfgevallen) en kanker (18%) wereldwijd de twee grootste doodsoorzaken.

Op Europese schaal lijken recentere artikelen die pikorde te bevestigen. Uit een de bevindingen van een academisch artikel blijk dat hart- en vaatziekten de grootste doodsoorzaak op het oude continent waren. Per jaar zouden er meer dan 60 miljoen potentiële levensjaren aan verloren gaan.

Een soortgelijk artikel uit 2021 bevestigt dat deze twee kwalen in 2020 ook de meeste Amerikanen om het loodje legden. Maar de vraag blijft dan of stress de directe aanleiding zou vormen voor de ontwikkeling van deze ziekten.

Sterke link tussen stress en hart- en vaatziekten

“We kunnen stellen dat er een indirecte, maar toch sterke link tussen die twee doodsoorzaken en stress bestaat”, zegt professor Marie-Anne Vanderhasselt, klinisch psycholoog en hoofdonderzoeker aan het labo Experimentele Psychiatrie van de Universiteit Gent.

Vanderhasselt stond het team van het productiehuis De Mensen bij tijdens het maakproces van ‘Kalm Waes’. Per mail bevestigt Bieke Pillen, eindredactrice bij De Mensen, dat zij in samenspraak met Vanderhasselt een antwoord formuleerden op het verzoek van Factcheck.Vlaanderen.

In verband met de link tussen stress en hart- en vaatziekten verwijst Vanderhasselt naar een artikel van 2022, gepubliceerd in het tijdschrift Autonomic Neuroscience. Daarin stellen de drie onderzoekers dat het autonome zenuwstelsel stressoren aan het hart koppelt. Proeven op dieren hebben de relatie tussen stressfactoren en de kwetsbaarheid van het hart aangetoond.

Een tweede publicatie uit 2020 toont aan dat stress de kans op risicofactoren voor hart- en vaatziekten, zoals diabetes of obesitas drastisch zou verhogen.

Chronische stress bevordert kankertumoren

Voor het risico op kanker haalt Vanderhasselt een studie aan uit 2020, met de veelzeggende titel: “Chronic Stress Promotes Cancer Development”. Daarin stellen de onderzoekers dat chronische stress op een specifieke manier inwerkt op onze hersenen en ons zenuwstelsel.

Er worden zo stresshormonen aangemaakt. En op hun beurt kunnen die hormonen de productie van kankertumoren bevorderen.

Daarnaast heeft chronische stress een negatieve impact op de immuunfunctie en ontstekingsreactie van het lichaam. Een langdurige ontstekingsreactie en de afname van de afweer van ons immuunsysteem spelen een rol bij de ontwikkeling van tumoren.

Stress doodt figuurlijk, niet letterlijk

“Maar het blijft een complex verhaal. Want zowel de begrippen ‘stress’ als ‘doodsoorzaak’ vertonen problematische kenmerken”, zegt Wessel Van Leeuwen, onderzoeksassistent in de neurowetenschappen aan de universiteit van Stockholm.

In zijn reactie bedient Van Leeuwen zich naar eigen zeggen van een citaat van de endocrinoloog Hans Selye: “Het is niet de stress die ons doodt, maar onze reactie erop”.

Volgens Van Leeuwen is wakker worden bijvoorbeeld het meest stresserende wat een mens iedere dag doormaakt: “Het is geen wonder dat de meeste hartaanvallen zich 's ochtends net na het ontwaken voltrekken.”

Meerdere doodsoorzaken

Al is zo’n hartaanval dan meestal niet in de eerste plaats het gevolg van de stress: “De primaire doodsoorzaak vindt dan vaak zijn oorsprong in verkalkte bloedvaten. Die verkalking ontstaat als gevolg van roken en/of te veel en te eten”, aldus Van Leeuwen.

En daarnaast is het niet altijd even evident om te spreken over één doodsoorzaak. Van Leeuwen verwijst expliciet naar het oudere segment van de bevolking, waarin mensen vaak meerdere kwaaltjes hebben. Dat bemoeilijkt de vaststelling van één doodsoorzaak.

Om van de verscheidene levenswijzen en de verschillen in rapportering wereldwijd nog maar te zwijgen…

Conclusie

Het is een boude uitspraak om stress als op één na grootste doodsoorzaak te bestempelen. Al bestaat er zeker een sterk verband tussen stress en de twee grootste doodsoorzaken: hart- en vaatziekten en kanker. Maar andere factoren, zoals roken en vettig eten spelen ook hun rol. En dus is het te simplistisch om het voorkomen van die ziekten en stress op één lijn te stellen.

✻

Geraadpleegde Bronnen

Thibault Coigniez

Thibault studeerde eerst filosofie en geschiedenis aan de KU Leuven. Daarna volgde nog een manama literatuurwetenschappen. Momenteel is hij redacteur bij De Reactor en werkt hij hier en daar als freelanceschrijver. Sinds september 2023 schrijft hij voor factcheck.vlaanderen.

✻

Steun ons!