Wat doen Covid19 en de coronavaccins met het hart?

Infectieziekten zoals Covid19 kunnen een negatief effect hebben op ons hart en onze bloedvaten. Dat kan soms ernstige gevolgen hebben. Anderzijds kunnen coronavaccins zeldzaam ook ongewenste bijwerkingen hebben met een weerslag op ons hart. Op sociale media en in nieuwsberichten verschijnen regelmatig termen als hartfalen, -aanval, -stilstand en myocarditis, maar wat betekent dat precies? Deze explainer legt het uit.

15 januari 2024

Covid19 kan ontsteking van het vlies rond het hart en/of ontsteking van de hartspier veroorzaken, met potentieel blijvende schade.

De mRNA-vaccins kunnen uitzonderlijk hartspierontsteking veroorzaken, vooral bij jonge mannen. De klachten zijn zeldzamer en doorgaans milder dan bij Covid19.

Covid19, en zeer zelden coronavaccins, kunnen op lange termijn ook andere gezondheidsproblemen veroorzaken met betrekking tot hart en bloedvaten. Vaccinaties kunnen beschermen tegen ernstige hart- en vaatproblemen uitgelokt door Covid19 voor wie toch besmet raakt.

Bij nieuwsberichten over hartproblemen op sociale media zijn er soms gebruikers die in de comments een link leggen met vaccins, ook al is daar geen bewijs voor. factcheck.vlaanderen publiceerde de afgelopen jaren verschillende artikels over foutieve beweringen rond hartfalen en coronavaccins. Deze explainer legt uit welke verschillende hartproblemen er zijn en wat we weten over de effecten van Covid19 en de vaccins voor het hart.

Hartfalen

Dit is een probleem dat zich zowel acuut als chronisch kan stellen. Hierbij zien we dat het hart te weinig bloed kan rondpompen om het hele lichaam van bloed te voorzien. Vaak zijn mensen kortademig, zwellen de benen of moeten ze hoesten. De diagnose hartfalen kan bevestigd worden met een bloedtest of beeldvorming. Hartfalen wordt vaak veroorzaakt door processen die al jaren bezig zijn, zoals een verhoogde bloeddruk, soms plots verergerd door bijvoorbeeld ziekte.

Hartaanval

Bij een hartaanval of -infarct is er een probleem met de bloedtoevoer van het hart zelf, via de kransslagaders. De hartspiercellen krijgen te weinig bloed en kunnen afsterven. Doorgaans gaat het ook om een langdurig proces waar hoge cholesterolwaarden, een hoge bloeddruk, roken en genetische factoren meespelen.

Hartstilstand

Een ritmestoornis die ervoor zorgt dat het hart niet meer of volledig gedesorganiseerd klopt door een ritmestoornis wordt in de volksmond een hartstilstand genoemd. Niet alle ritmestoornissen leiden tot een hartstilstand: er zijn veel soorten ritmestoornissen, de meeste leiden niet tot een hartstilstand. Soms kunnen ze wel bloedklonters veroorzaken.

Hartspierontsteking en hartvliesontsteking

Dit wordt ook respectievelijk myocarditis en pericarditis genoemd. Beide kunnen samen voorkomen, dan spreken we van een myopericarditis. Vaak is dit het gevolg van een virusinfectie, soms in combinatie met een overmatige reactie van ons immuunsysteem. Op zich is pericarditis doorgaans niet zo’n groot probleem, langdurige of herhaalde pericarditis kan wel gevolgen hebben. Myocarditis kan soms tot schade aan de hartspier leiden, wat later tot ritmestoornissen en soms hartstilstand kan leiden. De pompfunctie kan ook verminderen met hartfalen als gevolg. Myocarditis kan echter ook zeer mild zijn zonder langetermijneffecten.

Covid19 kan tot myocarditis leiden

De American College of Cardiology publiceerde in mei 2022 een artikel waarin ze richtlijnen en informatie geven over de effecten van Covid19 op de hartspier en over post-acute sequelae of COVID19, een term die ongeveer overeenkomt met Long Covid. Hier keken ze enkel naar data over volwassenen en gingen ze niet in op bepaalde andere problemen zoals bloedklonters.

Deze publicatie geeft aan dat het moeilijk is om precieze inschattingen te maken over het voorkomen van myocarditis (hartspierontsteking) bij Covid19. Dat komt doordat er meerdere manieren zijn om myocarditis aan te tonen en omdat verschillende onderzoeken anders zijn uitgevoerd. Volgens sommige studies ligt de kans om myocarditis te krijgen door Covid19 in de grootteorde van één procent. Een ander onderzoek ziet een risico van 11 op 100.000. Bij mannen is de kans op myocarditis wellicht groter.

Sommige studies kijken met bloedtests of scans naar de status van het hart. Afwijkingen in die tests kunnen wijzen op myocarditis, maar ook op andere veranderingen in de hartspier. Die tests tonen dat een pak meer mensen na Covid19 veranderingen hebben aan de hartspier. Dat betekent natuurlijk niet dat al die mensen blijvende hartschade hebben.

De precieze kans op myocarditis is dus nog onduidelijk. Net als het mechanisme dat dit veroorzaakt bij Covid19. De kans op myocarditis na Covid19 is mogelijks wel hoger dan bij griep en het verloop kan ook ernstiger zijn.

mRNA-vaccins kunnen ook myocarditis veroorzaken, maar zeldzamer en vaak milder

De mRNA-vaccins van Moderna en Pfizer kunnen ook myocarditis veroorzaken. Jonge mannen hebben hier het grootste risico op. Onderzoek in de VS naar jonge mannen met een tweede dosis van het mRNA-vaccin, toont een kans van ongeveer 40 per miljoen op myocarditis. Bij andere groepen is de kans lager: van 1 tot 4 per miljoen.

Deens onderzoek bevestigt dat de kans op myocarditis hoger is bij jongen mannen. Bovendien toont dit onderzoek dat het vaker voorkomt bij het Moderna-vaccin dan het Pfizer-vaccin. Vanaf vier weken na vaccinatie lag de kans op myocarditis lager bij wie gevaccineerd was in vergelijking met wie ongevaccineerd bleef.

Naast een verschil in risico zijn er ook qua ernst duidelijke verschillen tussen Covid19-veroorzaakte myocarditis en vaccin-veroorzaakte myocarditis. De eerste werd geassocieerd met een kans op overlijden tussen de 13% en 33%, afhankelijk van het onderzoek. Bij myocarditis na vaccinatie lijkt de kans op overlijden minder dan één procent te zijn, bij het leeuwendeel van deze gevallen gaat het om milde symptomen.

Verschillen tussen initiële vaccinatie en boosters voor risico op myocarditis

Doorheen de vaccinatiecampagnes werd opgemerkt dat myocarditis minder vaak voorkwam naarmate er een langer interval tussen de eerste twee mRNA-vaccins zat. In een analyse van de CDC, het Amerikaanse instituut voor volksgezondheid, werd bijvoorbeeld aangetoond dat een interval van acht weken tussen de eerste vaccindosissen het risico op myocarditis verlaagde en de werkzaamheid van het vaccin verhoogde.

Na de eerste vaccinatiecampagnes zat er telkens meer tijd tussen het toedienen van vaccinaties, waardoor het risico op myocarditis mogelijks lager ligt. Na zowel de “oude” als de “nieuwe” boosters lijkt er een lager risico op myocarditis dan na de eerste twee vaccins. Dit verschil is nog niet statistisch hard te maken: myocarditis is immers zo zeldzaam dat er heel veel data voor nodig is.

Kosten-baten analyse is zeer afhankelijk van allerlei parameters

Onderzoekers van de CDC publiceerden in juli 2021 een artikel waarin ze de voor- en nadelen van vaccinatie berekenden. Hier focusten ze ook op vaccin-veroorzaakte myocarditis. Uit die studie bleek dat op populatieniveau voor elke onderzochte leeftijdsgroep zowel voor mannen als vrouwen vaccinatie meer positieve dan negatieve effecten had.

Meer dan twee jaar later kan de analyse anders zijn. Het virus is veranderd, net als de graad van immuniteit tegen het virus. Zoals eerder vermeld, is het ook mogelijk dat het risico op myocarditis na een booster lager ligt dan na de eerste twee dosissen van mRNA-vaccins.

Weken na Covid19 kan er nog een verhoogd risico zijn op hartproblemen

Een grote Scandinavische studie toonde aan dat zelfs twee jaar na Covid19 door te maken bepaalde klachten kunnen blijven. Het gaat dan vooral over kortademigheid, pijn op de borst, hartkloppingen en vermoeidheid. Vaak zijn de symptomen van deze patiënten niet in één eerder gedefinieerd syndroom thuis te brengen, en valt het onder de noemer Long Covid.

De oorzaak hiervan is nog niet volledig opgehelderd. Waarschijnlijk spelen verschillende factoren mee. Of de klachten effectief door blijvende schade aan het hart of andere organen veroorzaakt zijn, is niet helemaal duidelijk. En ook of vaccinatie hiertegen beschermt, is nog niet duidelijk: enkele studies wijzen wel op een beschermend effect, maar dit moet nog bevestigd worden.

Naast myocarditis komen ook andere symptomen vaker voor na het doormaken van Covid19. Zo werden meer hartritmestoornissen en -aanvallen vastgesteld bij patiënten tot een jaar na de ziekte. Over het algemeen hadden mensen na Covid19 bijna twee keer meer kans op een probleem aan het hart dan wie geen Covid19 kreeg. Wie gevaccineerd is tegen Covid19 heeft minder kans op ernstige hartproblemen, ook bij besmetting met het virus.

Een andere studie toont dat de kans om gediagnosticeerd te worden met posturale orthostatische hypotensie syndroom (POTS) sterk stijgt na Covid19, en zeer licht stijgt na vaccinatie tegen Covid19. POTS is een chronische aandoening waarbij het zenuwsysteem het hart niet goed meer regelt, wat leidt tot klachten zoals een verhoogd hartritme of een verstoorde bloeddruk.

Conclusie

Het risico op hartproblemen stijgt voor wie Covid19 meemaakt. Op zowel korte als langere termijn is er een verhoogde kans op myocarditis, hartritmestoornissen en andere cardiovasculaire problemen. Minder specifieke klachten zoals hartkloppingen, pijn op de borst of kortademigheid kunnen ook voorkomen. Coronavaccins kunnen zeldzaam ook hartproblemen veroorzaken, dat is zeldzamer en vaak milder dan de hartproblemen veroorzaakt door Covid19. Bovendien is wie ondanks vaccinatie toch Covid19 krijgt deels beschermd tegen ernstige hartcomplicaties.

✻

Geraadpleegde Bronnen

Andreas Huysman

Andreas is in 2023 afgestudeerd als arts aan de UGent, met vooral interesse in immunologie en infectieziekten. In het academiejaar 2023-2024 studeert hij een master immunologie aan de universiteit van Oxford. Sinds mei 2021 schrijft hij voor Factcheck.Vlaanderen, vooral over medische onderwerpen.

✻

Steun ons!