Beweringen professor Mattias Desmet omtrent corona kloppen niet altijd

In een interview gepubliceerd op DeWereldMorgen in januari 2021 beweert professor klinische psychologie Mattias Desmet (UGent) enkele dingen over de coronapandemie. Hij doet daarin enkele, veelal gegronde, uitspraken over de impact van de coronacrisis op mentale gezondheid. Maar helaas herhaalde hij ook enkele foutieve beweringen. Zo zei hij foutief dat elke overleden oudere bij de coronasterftes wordt geteld, ook al is het niet zeker of die is overleden aan het SARS-CoV-2-virus. Daarnaast stelt hij onterecht de correctheid van PCR-tests in vraag .

11 februari 2021

Zijn uitspraken kloppen niet altijd. Niet elke oudere wordt zomaar bij de COVID-overlijdens geteld. PCR-tests worden internationaal als de beste test beschouwd, en vaccins kunnen wel degelijk een positief effect hebben, ook op de collateral damage. Als prof. Desmet binnen zijn eigen domein kijkt, de psychologische toestand van onze bevolking, stelt hij vast dat de jeugd de zwaarst getroffen groep is en dat over het algemeen de mentale gezondheid al lang achteruitgaat. Jongeren krijgen mentaal inderdaad de hardste klappen en de algemene mentale gezondheid verslechtert door de coronacrisis. Het is echter niet zo simpel om te zeggen dat die trend al jaren aan de gang is.

EEN TOENAME VAN DEPRESSIES EN ANGSTPROBLEMEN, MAAR EEN DALING VAN ZELFDODINGEN

Volgens Desmet gaat het al een tijdje slecht met de mentale gezondheid van de Belgen. “De mentale gezondheid ging al decennialang achteruit. Er was al lang een gestage toename van het aantal depressies en angstproblemen en van het aantal suïcides. Het jaar voor de corona-uitbraak voelde je hoe dit onbehagen nog exponentieel toenam.”

We kunnen niet nagaan wat de trends decennia geleden waren, omdat de eerste cijfers van de grootschalige enquêtes pas in 1997 gepubliceerd werden, maar we kunnen wel kijken wat de ontwikkelingen zijn van de afgelopen 13 jaar.

Van de totale Belgische bevolking had 15% een depressieve stoornis in 2013. De stijging start in 2008, het jaar dat de financiële crisis intrad. In 2018 was dat 9,4%. Dat is dus een daling. Het aantal mensen met psychische problemen is tegenover 1997-2004 gestegen, maar blijft redelijk stabiel tussen 2013 en 2018. Voor de rest zijn er geen specifieke trends, tot de coronacrisis kwam. De resultaten van de Gezondheidsenquête die tijdens de lockdown werd afgenomen, zorgen voor een stijging van tot wel 16%.

Points scored — *Percentage van de bevolking van 15 jaar en ouder met een depressieve stoornis, volgens gewest en jaar, Gezondheidsenquête Sciensano, België* *2018* en *2020*

Het aantal mensen met een angststoornis daarentegen, gaat wel in een duidelijke stijgende lijn omhoog. In 2018 lijdt 10,6% van de Belgen aan een angststoornis. Na 2018 stijgt dat aandeel nog verder tot 20%, tijdens de coronacrisis.

Tegenover 2004 is het aantal zelfmoordpogingen gedaald met 50%. Het laatste cijfer, van 2018, geeft aan dat 0,2% van de Belgische bevolking een zelfmoordpoging heeft begaan in de laatste 12 maanden voor de enquête.

Het aantal zelfdodingen schommelt tussen 2000 en 2017, maar er is over het algemeen wel een daling te zien van 26%. Die cijfers zijn wellicht onderschat, want overlijdens waarvan de oorzaak onbepaald is, kunnen ook zelfdodingen zijn. Als we die cijfers erbij tellen, dan is er geen verbetering tegenover het jaar 2000. Latere cijfers zijn nog niet beschikbaar.

Desmet zijn uitspraak is deels correct. Voor de coronapandemie was er inderdaad een gestage toename van het aantal psychische problemen en angststoornissen. Het aantal suïcides is gedaald of hetzelfde gebleven. Het aantal mensen met een depressieve stoornis kent geen algemene stijging, maar kreeg in 2013 wel een piek.

Tijdens de lockdown omwille van corona zien we een duidelijke stijging van het aantal angststoornissen en depressies, maar we kunnen niet weten of dat vlak voor de crisis al bezig was aangezien de vorige enquête in 2018 was.

DE JEUGD HEEFT HET MENTAAL HET ZWAARST

Volgens Desmet is de jeugd het grootste slachtoffer van de pandemie: “In het algemeen is de jeugd ongetwijfeld de zwaarst getroffen groep van deze coronacrisis. Anders dan bij een volwassene, waar een tijdsspanne van een jaar zo voorbij is, betekent een jaar voor een jongere een tijdvak waarbinnen men een enorme psychologische ontwikkeling doormaakt. De jongeren van nu maken dit tijdvak in isolatie mee en het kan heel goed zijn dat dit voor de meerderheid van hen desastreuze gevolgen zal hebben.” Hiervoor duiken we opnieuw in de Gezondheidsenquête van Sciensano van 2018 en 2020. Hieruit blijkt dat de coronacrisis een grote mentale impact heeft en inderdaad in het bijzonder bij jongeren, zoals Desmet zegt. We vonden deze cijfers:

Het percentage van angststoornissen bij jongeren tussen 16 en 24 jaar is verdubbeld bij jongens en verdrievoudigd bij meisjes in vergelijking met 2018.

*Percentage van personen met een angststoornis, volgens leeftijd en geslacht, COVID-19 Gezondheidsenquête, België 2020*

Ook bij de toename van depressieve stoornissen worden jongeren het hardst getroffen: een verdrievoudiging bij meisjes en een verviervoudiging bij jongens tegenover 2018.

*Percentage van personen met een depressieve stoornis, volgens leeftijd en geslacht, COVID-19 Gezondheidsenquête, België 2020ption*

NIET ELKE OVERLEDEN OUDERE BESCHOUWD ALS CORONASLACHTOFFER

Het is een steeds terugkerend gerucht, dat ook Desmet herhaalt: “Zowat iedere oudere, los van welke onderliggende medische problemen deze al kende, die kwam te overlijden werd aan de lijst met coronadoden toegevoegd.”

Volgens dit artikel is het niet zo extreem zoals Desmet beschrijft. Viroloog Steven Van Gucht legt uit: “Het is de arts die de oorzaak van het overlijden vaststelt en die dan beoordeelt of het coronavirus heeft meegespeeld bij het overlijden.

De artsen hanteren hiervoor drie criteria.

Epidemiologisch: was er een uitbraak in de omgeving van de overledene waardoor die besmet kan geweest zijn door het coronavirus?
Was het typische ziektebeeld aanwezig? Had de patiënt de typische Covid-19-symptomen?
Heeft de patiënt positief getest?”

Daarnaast kan je in deze factcheck lezen dat ziekenhuizen ook geen premies krijgen voor het aantal overlijdens ten gevolge van het coronavirus, een ander hardnekkig gerucht. Frauderen met de cijfers is allesbehalve vanzelfsprekend. Kortom, artsen gaan niet licht over de beslissing om iemand tot de COVID-overlijdens te rekenen.

Hoe dan ook heeft België zwaar geleden onder de crisis en dat is te zien aan de hoge oversterfte. VUB-professor Patrick Deboosere: “Voor België blijkt de registratie van de sterfte door COVID-19 van bij de start bijzonder accuraat te zijn gebeurd. Internationaal zullen de cijfers voor verschillende landen in de toekomst wellicht naar boven moeten worden bijgesteld.”

In dit artikel van De Tijd kan je een uitgebreide analyse terugvinden van de oversterfte en hoeveel bevestigde coronadoden ons land in die periode telde. Hieronder vind je een grafiek waarbij de oversterfte in België met die van Nederland wordt vergeleken. Er is duidelijk te zien dat Belgiës aantal bevestigde sterftes door corona bijna helemaal overeenkomt met de oversterfte.

Er moet alleen nog worden uitgemaakt of die doden niet onrechtstreekse coronadoden zijn, door bijvoorbeeld een stijging aan zelfdodingen omwille van de crisis. Al zou je wel kunnen denken dat die suïcides niet per se tijdens de golf moeten zijn en dat er dus over de hele lijn oversterftes zouden moeten te zien zijn, wat niet het geval is.

De tweede piek die we op de grafiek zien, waarbij er bijna geen coronadoden worden bevestigd, vond plaats in de zomer toen er veel mensen stierven omwille van de hittegolf.

*Wekelijks aantal sterfgevallen in België en Nederland van januari tot begin november, De Tijd, 1 december 2020*

PCR-TEST ZIJN BETROUWBAAR EN EFFICIËNTST

Nog een andere claim die rondgaat, is dat PCR-tests niet betrouwbaar zijn. “Bovendien moet men in het achterhoofd houden dat de PCR-test een groot aantal vals positieven kan leveren als de ct-waardes te hoog oplopen,” aldus Desmet. Het is een bewering die al sinds het begin van de coronapandemie in omloop is en Factcheck.Vlaanderen schreef er al eerder over.

PCR-tests zijn net populair omdat ze zo gevoelig zijn, maar daardoor krijg je soms een te hoge ct-waarde. Die geeft aan hoeveel viraal materiaal er in het onderzochte staal zit. Na onderzoek werd er een maximum ct-waarde vastgelegd. Als een staal boven die maximumwaarde erboven gaat, kijkt een laborant de test zelf na. De kans is dan even groot als bij een andere effectieve test, dat hij toch vals positief is.

Volgens het Nederlands Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu wordt de PCR-test internationaal beschouwd als de gouden standaard en wordt hij gebruikt om de betrouwbaarheid van andere coronatests na te gaan. Nederlandse microbioloog Marc Bonte beschreef in een artikel hoe de PCR-test werkt en waarom vals-positieve uitslagen zeldzaam zijn. De PCR-test is dus wel degelijk betrouwbaar.

DE MAATREGELEN VERDWIJNEN ALS DE BESMETTINGEN DALEN

Desmet gelooft niet dat het vaccin een uitweg zal bieden: “Een vaccin zal de huidige impasse niet oplossen. (...) Trouwens, de overheid heeft al laten weten dat na de vaccinatie de maatregelen niet zomaar zullen verdwijnen. In een artikel stond zelfs te lezen dat het opvalt dat de landen die al ver gevorderd zijn met de vaccinatiecampagne – zoals Israël en Groot-Brittannië – de maatregelen merkwaardig genoeg nog serieus aan het verstrengen zijn.”

Daar is een reden voor, en Factcheck.Vlaanderen schreef eerder al over waarom gevaccineerden voorlopig nog de coronmaatregelen moeten naleven. Ondertussen heeft in Israël inderdaad al meer dan de helft van de bevolking minstens één prik gekregen, maar dat wil niet zeggen dat de bevolking voldoende is ingelicht over hoelang het duurt voordat het vaccin werkt of al die mensen nog steeds de maatregelen voldoende opvolgen. En dat is belangrijk, want het is nog niet duidelijk of je anderen nog kan besmetten nadat het vaccin volledig is opgenomen in je systeem/. Daarnaast is het ook belangrijk dat als er een tweede prik nodig is, of ze die al hebben gekregen. Het wil niet zeggen dat als een land al veel vaccinaties heeft gedaan, de besmettingen plots verdwenen zijn.

Daarnaast zouden de nieuwe, besmettelijkere varianten ook een reden zijn waarom de besmettingen weer omhooggaan en zijn er bepaalde groepen in Israël die zich niets aantrekken van de regels. Israël heeft bovendien al veelbelovende resultaten gemeten van het vaccin. Als we Clalit, de grootste gezondheidsorganisatie van Israël, kunnen geloven dan hebben 60-plussers twee weken na hun eerste spuit al 33% minder kans om besmet te geraken. Dat deelt het hoofd van Clalits Research departement, Ran Balicer, mee in een reeks tweets. Het officiële, volledige rapport moet nog gepubliceerd worden.

Een vaccin zal ervoor zorgen dat er in de eerste plaats minder besmettingen zijn, maar vooral ook dat er minder zieken vallen. Hierdoor zal de druk op de zorg verminderen en kunnen ze zich beter focussen op niet-coronapatiënten.

✻

Geraadpleegde Bronnen

Romy Volders

Romy zit in haar laatste jaar journalistiek aan de Erasmushogeschool in Brussel. Ze heeft stage gelopen bij Lambo Films als researcher. Sinds januari 2021 versterkt ze onze redactie.

✻

Steun ons!