Mieke Schauvliege, Vlaams parlementslid voor Groen, stelde op 29 juni op Radio 1 dat in Vlaanderen dagelijks gemiddeld 7,16 hectare groen onder beton verdwijnt. “14 voetbalvelden per dag verdwijnen onder de betonmolen”, zei ze in het programma De Ochtend. Ook andere media berichtten hierover, maar klopt het ook?

Ruimtebeslag is meer dan natuur dat onder beton verdwijnt

De oppervlakte die wordt ingenomen voor menselijke activiteit, noemt men het ruimtebeslag: “de ruimte ingenomen door onze nederzettingen, dus door huisvesting, industriële en commerciële doeleinden, transportinfrastructuur, recreatieve doeleinden, serres etc.”

Het ruimtebeslag gaat breder dan enkel natuurbodem dat door beton of asfalt wordt bedekt. Naast gebouwen en wegen vallen ook parken en tuinen onder deze definitie. Het deel van het ruimtebeslag waar ondoorlaatbare materialen aan de bodem zijn aangebracht, is de verharding. Dit wijzigt de toestand van het bodemoppervlak “waardoor essentiële ecosysteemfuncties van de bodem verloren gaan”.

Er wordt geschat dat 16% van de totale oppervlakte van Vlaanderen verhard is, terwijl de oppervlakte ruimtebeslag 33% van het Vlaamse  grondgebied inneemt.

Tussen 2013 en 2016 nam het ruimtebeslag toe met gemiddeld 6,4 ha per dag

Het ruimtebeslag wordt op verschillende manieren gemeten. Volgens Tom Coppens, professor Ruimtelijke Planning aan de UAntwerpen is de meest exacte manier “de meting die door VITO (Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek, red.) gebeurt op basis van landgebruikskaarten. Dat is erg arbeidsintensief waardoor er geen tijdsreeksen bestaan” (mailverkeer, 2 juli 2020).

De metingen gebeuren driejaarlijks en zijn te vinden op de website van het Vlaams departement Omgeving. In 2013 vond een nulmeting plaats, de volgende en meest recente meting was in 2016. De oppervlakte ruimtebeslag steeg van 443.253 hectare naar 450.229. Tussen 2013 en 2016 kwam er dus 6976 ha bij, wat gemiddeld neerkomt op 6,4 ha bijkomend per dag.

In 2018 steeg de oppervlakte aan bebouwde percelen met kadasternummer met gemiddeld 7,16 ha per dag

Om recentere cijfers te berekenen, zo informeerde Schauvliege ons (mailverkeer, 1 juli 2020), baseerde Groen zich op de bebouwde oppervlakte volgens het Kadasterregister. Cijfers hiervoor worden bijgehouden door Statbel.

De oppervlakte hiervan komt niet helemaal overeen met het ruimtebeslag. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen onbebouwde en bebouwde percelen. Bij deze laatsten zijn enkel percelen met een kadasternummer opgenomen, maar ook wegen en parken met een kadasternummer ontbreken.

Natuurpunt gebruikte dezelfde cijfers voor haar Betonrapport uit 2018 en berekende dat tussen 2005 en 2015 er 6 hectare aan bebouwde oppervlakte per dag bijkwam.

Op 1 januari 2018 was er 262.300 ha bebouwde oppervlakte volgens het kadasterregister, op 1 januari 2019 bedroeg dit 264.914 ha. Wanneer we het verschil tussen 2019 en 2018 delen door het aantal dagen, kwam er in 2018 inderdaad 7,16 ha per dag aan bebouwde oppervlakte bij.

De evolutie van het aantal hectare aan bebouwde percelen in Vlaanderen volgens kadaster voor de laatste 6 jaar (bron: Statbel)

In 2018 nam de oppervlakte aan bebouwde gronden dagelijks met gemiddeld 6,1 ha toe

Daarnaast houdt Statbel ook het bodemgebruik bij, wat dezelfde meting via het kadaster inhoudt, maar gecorrigeerd met de niet-gekadastreerde oppervlakte, waardoor bijvoorbeeld ook verkeersterreinen mee in rekening worden genomen.

De bebouwde oppervlakte ligt hier een stuk hoger dan enkel gebaseerd op het kadasterregister, maar nog steeds lager dan deze van het departement Omgeving. In 2019 was er 387.748 ha bebouwde oppervlakte, tegenover 385.520 in 2018, een stijging van 6,1 ha per dag.

De evolutie van het aantal hectare aan bebouwde gronden en aanverwante terreinen in Vlaanderen voor de laatste 6 jaar (bron: Statbel)

Volgens Coppens is deze meting minder nauwkeurig: “in 2018 is er een correctie gebeurd op de berekeningsmethode, waardoor cijfers van 2018 en 2019 eigenlijk niet meer te vergelijken zijn met 2017”. Dit verklaart de hoge stijging in 2017.

Het doel is 0 ha bijkomend ruimtebeslag per dag in 2040

In 2016 keurde de Vlaamse regering het Beleidsplan Ruimte Vlaanderen goed. Hierin staat dat men het bijkomend gemiddelde dagelijks ruimtebeslag wil terugdringen tot 3 ha per dag in 2025 en tot 0 ha tegen 2040. Verder wil men tegen 2025 ook de verhardingsgraad met 20% terugdringen.

Conclusie

De meest nauwkeurige metingen door VITO geven aan dat er tussen 2013 en 2016 gemiddeld 6,4 hectare per dag ruimtebeslag voor menselijke activiteit bijkwam. Een kanttekening hierbij is dat ook tuinen en parken hierin worden opgenomen.

Recentere cijfers zijn enkel bekend voor bebouwde percelen met een kadasternummer. Hieruit blijkt inderdaad dat in 2018 er gemiddeld 7,16 ha aan bebouwde percelen bijkwam.

UPDATE 10 DECEMBER 2020

Inmiddels zijn voor het kadasterregister ook cijfers voor 2020 beschikbaar. Hieruit kunnen we afleiden dat de oppervlakte aan bebouwde percelen in 2019 met 4,58 ha/dag steeg.

De evolutie van het aantal hectare aan bebouwde percelen in Vlaanderen volgens kadaster voor de laatste 7 jaar (bron: Statbel)