Statisticus Herman Steigstra publiceerde op de website van Nederlandse opiniepeiler Maurice De Hond een artikel met als titel ‘Oversterfte in 34 landen, falende vaccins?’. Hierin zouden statistische analyses aantonen dat de coronavaccins tot oversterfte leiden. Klopt dit?

Landen met elkaar vergelijken geeft niet altijd betrouwbare resultaten

In het artikel vergelijkt de auteur de vaccinatiecijfers en sterftecijfers van verschillende Europese- en niet-Europese landen met elkaar. De data is afkomstig van de website Our World In Data, een project gerelateerd aan de Universiteit van Oxford.

In het medisch-wetenschappelijk onderzoek noemt dit “ecologisch onderzoek”, waarin volledige regio’s of landen met elkaar vergeleken worden. Deze manier van onderzoek is gevoelig aan een aantal verstorende factoren en hangt ergens onderaan de “hierarchy of evidence”. Die hiërarchie geeft ruwweg weer hoe betrouwbaar een bepaalde manier van onderzoek is. Bovenaan staan systematische reviews van gerandomiseerde gecontroleerde onderzoeken: conclusies die daaruit komen kunnen we, indien de studies goed zijn uitgevoerd, doorgaans vertrouwen. Hoe meer trappen naar beneden, des te minder robuust de resultaten van het onderzoek zijn.

Ecologische studies staan in de onderste helft van deze hiërarchie: ze zijn immers gevoelig aan wat men “confounding variables” noemt. Dat zijn factoren die de statistische analyse in de war sturen door het te doen lijken dat er een verband is tussen twee parameters die in werkelijkheid niets met elkaar te maken hebben.

Zo haalt het artikel de oversterfte in Bulgarije in de laatste maanden aan. Die is laag en gaat gepaard met een lage vaccinatiegraad. Maar dat wil niet zeggen dat het ene met het andere te maken heeft. Een andere verklaring is de hoge oversterfte tijdens de eerste golven van de Covid19-pandemie, waardoor er later een natuurlijke vermindering in sterfte is. Het aantal kwetsbare mensen dat aan iets anders zou overlijden, mochten ze niet aan Covid19 overleden waren, is immers sterk uitgedund.

Ook het vergelijken van periodes houdt met een aantal zaken geen rekening

Steigstra vergelijkt de sterfte in de periode april 2020 tot 2021 met de vaccindosissen die later toegediend zouden worden, die waren toen nog niet beschikbaar. Daarna vergelijkt hij de sterfte in de periode juni 2021 tot april 2022 met de toegediende vaccindosissen. De grafiek ziet er nagenoeg hetzelfde uit: een argument voor Steigstra om te zeggen dat de vaccins hun werk niet doen.

Zo’n vergelijking is moeilijk, want er was een grote golf van covidinfecties in die tweede periode, waardoor de vergelijking niet helemaal opgaat. Om te kunnen vergelijken, zou het aantal infecties gecorrigeerd moeten worden. Wat hier niet gedaan werd. Maar zelfs met die correctie is een dergelijke vergelijking niet evident.

Bovendien hebben de landen die worden vergeleken soms een volledig andere zorg en bevolking. In België is er bijvoorbeeld een uitgesproken vergrijzing, terwijl Zuid-Afrika een vrij jonge bevolking heeft. Toch worden beide landen met elkaar vergeleken. De analyse neemt de verschillen tussen de geanalyseerde landen die niet mee in rekening.

Conclusies trekken uit een vergelijking van verschillende landen over verschillende periodes heen mag je met een korrel zout nemen. Onderzoekers stellen dat ecologisch onderzoek steeds aangevuld moet worden met andere data om tot betrouwbare resultaten te komen. Dat is hier niet gebeurd.

Onderzoek toont aan dat vaccins beschermen tegen ernstige Covid19

Er wordt veel onderzoek gedaan naar het effect van de vaccins: onderzoek dat hoger staat op de eerdergenoemde hiërarchie en dus een sterkere bewijskracht heeft. Er zijn enkele systematische reviews gepubliceerd die de effectiviteit en veiligheid van vaccinatie onderzoeken. Die tonen aan dat de kans om ernstig ziek te worden of te overlijden als gevolg van Covid19 sterk vermindert na vaccinatie.

Sterfte in het algemeen niet hoger na vaccinatie

Een van de belangrijkste gevolgen van vaccinatie om te onderzoeken, is de algemene kans op overlijden na vaccinatie. Gelukkig bestaat ook daar onderzoek naar. Een systematische review naar gerandomiseerde studies toonde aan dat er niet meer mensen overleden, aan welke oorzaak dan ook, als ze gevaccineerd waren of niet.

Enkele studies die iets lager staan in de bewijskracht-hiërarchie, twee retrospectieve studies, tonen zelfs aan dat de kans op overlijden aan eender welke oorzaak na vaccinatie lager is. Dat de systematische review niet tot deze conclusie komt, ligt mogelijks aan het feit dat in de retrospectieve studies data van veel meer mensen onderzocht werd.

Ook een rapport van het RIVM en CBS, de gezondheidsinstantie en het statistiekbureau van Nederland, wijst op een verminderde kans op àlle overlijdens. Een analyse van de sterfte en vaccinaties in 2020 en 2021 toont dat na vaccinatietoediening de kans om te overlijden aan niet-Covid19-gerelateerde oorzaken kleiner is.

Een kanttekening bij retrospectieve studie en het RIVM-rapport is de kans op de eerdergenoemde “confounding variables”. Het is bijvoorbeeld mogelijkheid dat mensen met een gezonde levensstijl zich vaker laten vaccineren, wat mede de lagere sterftegraad kan verklaren.

Er is effectief oversterfte in Nederland, maar de oorzaak is onduidelijk

Data van de Nederlandse overheid toont duidelijk dat er meer mensen sterven dan verwacht en dat dit niet volledig te verklaren valt door Covid19. Een duidelijke oorzaak is er niet. De uitgestelde zorgverlening kan een deel verklaren. Een andere mogelijkheid is de rol van de langetermijnsgevolgen van Covid19: een grote studie toonde dat een corona-infectie doormaken zorgt voor een maandenlang verhoogd risico op sterven, vergeleken met wie niet besmet werd. Deze – en andere potentiële verklaringen – worden in Nederland uitgebreid onderzocht.

Conclusie

Louter door verschillende landen over meerdere periodes met elkaar te vergelijken, kan je niet aantonen dat de vaccins tot oversterfte leiden. Betere manieren van onderzoek, systematische reviews bijvoorbeeld, tonen aan dat de kans om te overlijden aan eender welke oorzaak na vaccinatie hetzelfde is. De sterfte aan een Covid19-infectie vermindert sterk. Sommige andere studies tonen aan dat de kans om te overlijden in het algemeen na vaccinatie zelfs lager ligt dan zonder vaccinatie.