Ijsplaten rond Antarctica fluctueren, totale ijskap neemt af

Online valt soms te lezen dat de ijsplaat rond Antarctica groeit en de temperatuur van het continent afkoelt. Dat zou bewijs vormen tegen de klimaatopwarming. Maar beide beweringen kloppen niet. De stelling dat de ijskap er zou toenemen, is gebaseerd op een verkeerde interpretatie van een studie. En een tijdelijke lokale afkoeling in West-Antarctica vormt nog geen bewijs tegen de klimaatopwarming.

21 oktober 2024

Volgens sociale mediaberichten en blogs neemt het ijs op Antarctica toe en koelt de temperatuur er af. Maar als we naar de ontwikkelingen op de lange termijn kijken, kloppen deze beweringen niet.

De ijsplaat rond Antarctica is onderhevig aan een dynamisch systeem, waarbij de ijsplaten continu aangroeien en krimpen. Maar op termijn nam de massa van de ijskap wel degelijk af.

Ook lokale afkoelingen in de Stille Oceaan zijn het gevolg van natuurlijke schommelingen en vormen nog geen bewijs tegen de klimaatopwarming. De temperatuur stijgt wereldwijd op lange termijn.

Volgens berichten op sociale media, zoals X en Facebook, is er geen sprake van smeltende gletsjers in Antarctica door de opwarming van het klimaat. De ijsplaat zou er de afgelopen jaren zelfs zijn toegenomen met 661 gigaton ijs. Ook alternatieve blogsites maken melding van dat cijfer.

Bron: Facebook.

Antarctische ijskap smelt

Beweringen over de toegenomen ijsplaat op de Zuidpool doen al jaren de ronde. Onder meer factcheckers van DPA en VRT NWS namen soortgelijke berichten al onder de loep. Zij vonden dat de berichten niets zeggen over de totale ijsmassa op de Zuidpool en je daardoor geen conclusie kan trekken over klimaatopwarming. Toch blijven zulke berichten circuleren.

In dit geval is de bewering het gevolg van een verkeerde interpretatie van een onderzoek uit 2023 dat werd gepubliceerd in het tijdschrift van de European Geosciences Union (EGU). De toename van 661 gigaton werd correct overgenomen uit de studie, maar dat cijfer zegt niets over het totaal aan ijs van Antarctica. Het onderzoek gaat namelijk niet over de totale ijskap, maar over de ijsplaten die drijven rond Antarctica. Zoals in onderstaande figuur duidelijk wordt, verliest de ijskap wel degelijk massa.

De studie kijkt naar een korte periode (2009-2019) van aangroei, die 15% verlies in de voorgaande jaren compenseert. De massa en oppervlakte van ijsplaten kunnen namelijk sterk fluctueren. Professor Frank Pattyn, glacioloog aan de ULB, legt deze schommelingen uit aan Factcheck.Vlaanderen: “De studie gaat over een zeer korte periode van 10 jaar en handelt over ijsplaten. Dit zijn de drijvende delen van de ijskap en als de ijskap meer ijs verliest, dan worden deze beter gevoed en worden ze groter. Vanaf deze ijsplaten breken ijsbergen af, maar een ijsberg breekt gemiddeld om de enkele decennia af van een bepaalde ijsplaat. Als er in die 10 jaar geen ijsberg is afgebroken, moet de ijsplaat sowieso groter worden.”

Schommelingen van de massa van de Antarctische ijskap sinds 2002. Bron: NASA.

Drijvende ijsplaten maar een klein deel van totale ijskap

Niels Souverijns, klimaatwetenschapper bij het Vlaams Instituut voor Technologisch Onderzoek (VITO), voegt toe dat de drijvende ijsplaten rond Antarctica slechts een minimale hoeveelheid van de totale hoeveelheid ijs op Antarctica omvatte: ‘De ijsplaten zeggen immers weinig over de Antarctische ijskap in zijn totaliteit. Het gaat om dynamische systemen waarbij er een continue aanvoer is van vers ijs van hogerop en een continue afbraak van ijsschotsen.”

Dat zien we ook op de kaart die op sociale media wordt gedeeld.Enkel de rode en blauwe gebieden zijn ijsplaten. Het gaat dus om een klein deel van de totale hoeveelheid ijs op Antarctica. Hierbij zijn de blauwe gebieden in oppervlakte toegenomen, terwijl de rode gebieden in oppervlakte zijn afgenomen. De grootte van de bollen duiden aan hoeveel ijs toe- of afnam.

Kaart van de oppervlakteverandering van de ijsplaten rond Antarctica tussen 2009 en 2019. Bron: EGU.

Lokale afkoelingen zijn geen bewijs tegen klimaatopwarming

Alternatieve blogs spreken ook van een “aanzienlijke afkoeling in de 21e eeuw in de centrale Stille Oceaan, de oostelijke Stille Oceaan en bijna heel Antarctica.” Ze verwijzen hierbij naar een studie over West-Antarctica, waarbij er inderdaad een afkoeling waarneembaar is.

Maar ook dat is geen bewijs tegen de klimaatopwarming, zo licht Pattyn toe: “Natuurlijke variaties in het klimaat spelen een grote rol in sommige gebieden op aarde. Denk maar aan ENSO (El Nino Southern Oscillation) die zorgt voor variaties in opwarming en afkoeling van de Stille Oceaan, waardoor ook de globale temperatuur wordt beïnvloedt. Dit zorgt voor fluctuaties in temperatuur rondom de stijgende trend.” ENSO speelt ook een rol op Antarctica: “Terwijl sommige delen wel degelijk warmer zijn geworden omwille van een intensificatie van de wind rondom Antarctica zijn er regionale verschillen waar te nemen”, zegt Pattyn. “De studie beschrijft zo één van deze anomalieën (interdecadal pacific oscillation), maar deze koelere periode wordt gedomineerd door sterkere opwarming in andere delen van de Zuidelijke Oceaan”.

Klimaat warmt op, ook op Antarctica

Souverijns benadrukt dat Antarctica relatief geïsoleerd ligt op meteorologisch vlak. “Een oceaanstroom rond het eiland heeft een isolerende werking dat voor de koude zorgt. Natuurlijke wijzigingen aan deze stroom kunnen daardoor een veel grotere impact hebben op de temperatuur op Antarctica dan de algemene trend van klimaatopwarming.”

Souverijns verwijst hiervoor naar een kaart van het Amerikaanse meteorologisch instituut NOAA: “Hier zien we de temperatuursverandering op zeer lange termijn en in de laatste 30 jaar.” De onderste kaart toont de verandering in de natuurlijke stroming en het afkoelende effect daarvan in de Stille Oceaan en West-Antarctica, maar er zijn ook gebieden in Antarctica te zien waar het warmer wordt. “Kijken we op zeer lange termijn, dan verdwijnt deze circulatieafhankelijkheid helemaal”, zegt Souverijns. “We zien overal op Antarctica en per uitbreiding de hele wereld gewoon een duidelijke opwarmende trend.”

Wereldwijde temperatuursverandering in Fahrenheit per decennium tussen 1901-2023 (boven) en 1994-2023 (onder). Bron: NOAA.

Conclusie

De ijsplaten die drijven rond Antarctica nemen toe in oppervlakte en massa, maar het gaat om een momentopname van een klein deel van de totale hoeveelheid Antarctisch ijs. De ijsplaten zijn onderhevig aan een continu proces van aangroeien en krimpen. Los van die schommelingen neemt de totale ijskap op Antarctica wel degelijk gestaag af. Ook lokale afkoelingen op korte termijn, bijvoorbeeld in West-Antarctica, vormen geen bewijs tegen de klimaatopwarming. Ze zijn het gevolg van kortstondige natuurlijke variaties in het klimaat. Op lange termijn is er een opwarmende trend.

✻