Bedenkelijke Australische publicatie gaat opnieuw rond op sociale media

Een Australische publicatie zou aantonen dat vaccins tegen Covid19 'ineffectief' en 'gevaarlijk' zijn. De studie werd gepubliceerd in september 2022, maar circuleert opnieuw op blogsites en sociale media. De studie is echter van lage kwaliteit en is gepubliceerd in een rooftijdschrift, een wetenschappelijk tijdschrift dat het niet zo nauw neemt met wetenschappelijke integriteit.

18 maart 2023

Pieter Borger, een moleculair bioloog en uitgesproken vaccincriticus, deelde op twitter een artikel van de blog Dailyclout, geschreven door Steve Kirsch, over een Australische wetenschappelijke publicatie. Ook een Nederlandse blogsite verwijst hier naar. Volgens de publicatie zijn de coronavaccins gevaarlijk en beschermen ze niet tegen Covid19. Dat klopt niet, er zijn verschillende problemen met deze studie.

Rooftijdschriften publiceren onderzoek van lage kwaliteit

Het artikel waar Borger naar verwijst, is gepubliceerd in het academisch tijdschrift “Journal of clinical and experimental immunology”. Dat kan klinken als een betrouwbare bron, maar heeft veel kenmerken van een predatory journal, of een “rooftijdschrift”. Dit zijn tijdschriften die met valse beloften over de kwaliteit van hun tijdschrift onderzoekers verleiden om bij hun te publiceren. Dat kost vaak heel wat geld en de beloftes worden zelden ingelost.

Een typische bewering van rooftijdschriften is dat ze op heel korte tijd een grondige peer review zouden uitvoeren. Dat is het proces waarin onafhankelijke wetenschappers het artikel nalezen om er fouten en onvolledigheden uit te halen. Ook de impact van het tijdschrift op de wetenschappelijke wereld wordt soms verzonnen of overdreven.

Deze twee kenmerken zijn aanwezig bij het tijdschrift waar het artikel in staat: er zit minder dan twee weken tussen het indienen (10 september) en het publiceren (21 september) van het artikel. Dat is kort: in zo goed als elk wetenschappelijk tijdschrift duurt het vaak maanden voordat een artikel gepubliceerd wordt.

Ook kan de zogenaamde impact factor, die de site van de uitgever toont, niet worden teruggevonden in de officiële database van de organisatie die deze meetwaarde ontwikkelt. De impact factor is een maat voor het belang van een wetenschappelijk tijdschrift in vergelijking met andere tijdschriften. Het tijdschrift is evenmin geregistreerd op officiële databases zoals DOAJ en COPE.

Verder staat de uitgever van het tijdschrift, OPAST, op de Beall’s list geregistreerd als een “roof-uitgever”. Jeffrey Beal is een Amerikaanse wetenschapper die als eerste het concept van “rooftijdschriften” en “roofuitgevers” introduceerde.

Inhoudelijke onzorgvuldigheden

Dat een artikel is gepubliceerd door een onbetrouwbare uitgever wil nog niet zeggen dat de inhoud daarom niet klopt. Maar ook inhoudelijk vallen er verschillende problemen aan te merken.

Één van de beweringen van de auteurs is dat de coronavaccins allerlei opvallende bijwerkingen hebben. Er wordt gewag gemaakt van allerlei bijwerking zoals bloedklonters, bloedingen en verminderde vruchtbaarheid. Hiervoor baseren de auteurs zich op case reports, VAERS-meldingen, maar ook blogposts van bekende tegenstanders van vaccinaties zoals de eerder vernoemde Steve Kirsch.

Case reports zijn wetenschappelijke beschrijvingen van één of enkele patiënten met doorgaans zeldzame aandoeningen. Ze kunnen niet gebruikt worden om aan te tonen hoe vaak die aandoeningen, of in dit geval bijwerkingen van vaccins, voorkomen. De VAERS-database wordt gebruikt om potentiële bijwerkingen te monitoren, maar is niet gemakkelijk te interpreteren: iedereen kan namelijk een melding maken van eender wat er gebeurd zou zijn na vaccinatie. Dit wordt ook beschreven op de website van VAERS zelf.

Vaccins tegen Covid19 veilig volgens langdurig onderzoek

Kortom, de auteurs gebruiken studies en blogposts van zeer wisselende kwaliteit. Terwijl grote, kwalitatieve onderzoeken, die mensen na vaccinatie langdurig opvolgden, aantonen dat de vaccins veilig zijn. Een Cochrane review, de gouden standaard als het aankomt op overzichtsstudies, toont dat de vaccins veilig zijn en effectief beschermen tegen infectie en ernstige ziekte door het coronavirus.

Een studie van september 2021 keek naar de gevolgen van zowel infectie als vaccinatie bij ongeveer een miljoen mensen in Israël. Uit die studie bleek dat zo goed als elke ernstige bijwerking van het vaccin vaker voorkomt bij Covid19. Het gaat dan om bijwerkingen zoals hersenbloedingen, hartritmestoornissen en -infarcten en bloedklonters.

Ook op vlak van vruchtbaarheid, die volgens de auteurs van de Australische studie geschaad wordt door de vaccins, is er geen reden tot zorgen. Een recent overzichtsartikel onderstreept nogmaals dat Covid19-vaccinatie, buiten een tijdelijk effect op de regelmaat van de menstruatiecyclus, geen effect heeft op de vruchtbaarheid. Wie Covid19 zelf doormaakt heeft mogelijks vergelijkbare verstoringen van de menstruatiecyclus als na vaccinatie. Na infectie kan de sperma-productie kortdurend aangetast zijn, maar blijvende of ingrijpende veranderingen zijn onwaarschijnlijk en komen na vaccinatie helemaal niet voor.

Universiteit van Queensland: “geen middelen van universiteit gebruikt voor deze publicatie”

De Universiteit van Queensland uit Australië, waarbij de auteurs van de studie zijn aangesloten, reageerde via mail: “De universiteit is gebonden aan de vrijheid van meningsuiting en academische vrijheid. Dit betekent dat de standpunten van ons academisch personeel niet altijd overeenkomen met die van de universiteit. Voor de publicatie in kwestie werden geen middelen van de universiteit gebruikt. De universiteit erkent het cruciale belang van vaccinatie om de gevolgen van Covid19 te beperken.”

Conclusie

Het Australische artikel is gepubliceerd in een rooftijdschrift waarbij het niet zeker is of de peer review procedure – die op enkele dagen al was afgerond – grondig verlopen is. Daarnaast zijn er allerlei inhoudelijke problemen: zo wordt beschikbare data verkeerd voorgesteld en worden andere ondermaatse studies uit rooftijdschriften en blogs van bekende vaccinsceptici als basis genomen. Andere, betrouwbare studies onderschrijven net de veiligheid en werkzaamheid van de vaccins.

Hoe beoordeel je de kwaliteit van een studie?

Op sociale media wordt met de regelmaat van de klok allerlei studies gepost die iemands punt zouden bewijzen. Niet alle studies zijn echter even betrouwbaar. Hier enkele tips om eenvoudig een ruwe inschatting te maken van hoe betrouwbaar een studie is.

Wie heeft de studie geschreven, en in welk tijdschrift?
Een immunoloog kan doorgaans weinig zinnigs zeggen over neurochirurgie en vice versa. Toch gebeurt het. Zo verscheen in december 2021 een peer reviewed artikel van een neurochirurg waarin heel wat desinformatie over immunologie stond. De studie werd gepubliceerd in een tijdschrift over neurochirurgie, waar de auteur van die studie ook redacteur is. Een korte background check over de auteur kan dus al veel onthullen.
Staat het tijdschrift of de uitgever bekend als een rooftijdschrift of -uitgever?
Er zijn verschillende databanken vrij toegankelijk om dit te checken, zoals deze voor tijdschriften en deze voor uitgevers. Een artikel dat gepubliceerd is door een rooftijdschrift of -uitgever moet steeds met een korreltje zout genomen worden. Je kan ook het omgekeerde doen en kijken of het tijdschrift te vinden is in kwaliteitsdatabases zoals COPE.
Wat zeggen andere wetenschappers over de studie?
“Peer review” is niet altijd een waterdicht proces. Soms is er sprake van belangenvermenging, is de reviewer zelf geen expert in de materie of wordt er gewoon gelogen over het reviewproces. Je kan dit nagaan op de website Pubpeer. Dat is een forum waar wetenschappers feedback geven op studies waar soms fouten worden ontdekt die door het reviewproces geglipt zijn.
Hoe sterk is het bewijs dat de auteurs van de studie aanleveren voor hun beweringen?
Ruimtewetenschapper Carl Sagan schreef dat buitengewone claims buitengewoon bewijs nodig hebben. Als een bewering volledig in gaat tegen wat de meerderheid van de studies aantoont, moet daar sterk bewijs achter zitten. In het biomedisch onderzoek betekent dat dan vaak dat er een gerandomiseerd gecontroleerd onderzoek of een grote prospectieve observationele studie nodig is. Onderzoek in proefbuizen of bepaalde andere vormen van observationeel onderzoek leveren veel minder krachtig bewijs. Er moet dan ook voorzichtig omgegaan worden met de conclusies die uit dat soort onderzoek komen.

✻

Geraadpleegde Bronnen

Andreas Huysman

Andreas is in 2023 afgestudeerd als arts aan de UGent, met vooral interesse in immunologie en infectieziekten. In het academiejaar 2023-2024 studeert hij een master immunologie aan de universiteit van Oxford. Sinds mei 2021 schrijft hij voor Factcheck.Vlaanderen, vooral over medische onderwerpen.

✻

Steun ons!